Afstoten van taken
Actief afstoten de overheid verkoopt een onderdeel,
een „bedrijf", of zoekt een particu
liere organisatie die bijvoorbeeld met
behulp van een startsubsidie de taak
overneemt.
Passief overlaten de overheid beëindigt de taak en laat
het aan de particuliere sector over
of, en zo ja hoe, de taak wordt uit
geoefend.
Deze hoofdvorm heeft betrekking op de hele bedrijfs
kolom voor een bepaald overheidsprodukt.
Uitbesteden van werk
Bij deze voorzieningswijze blijft de besluitvorming in
handen van de overheid, terwijl de uitvoering tegen be
taling en volgens contractueel vastgelegde voorwaarden
wordt verricht door een particuliere organisatie. Bij deze
hoofdvorm blijft de overheid verantwoordelijk voor de
continuering van de voorziening en de levering aan de
afnemers; zowel voor de produktie als voor de feitelijke
levering/distributie kan een particuliere organisatie wor
den ingeschakeld.
Vrijwilligers werk
Bij deze voorzieningswijze blijft, net als bij de vorige
hoofdvorm, de overheid verantwoordelijk voor de voor
ziening, waarbij vrijwilligers worden ingeschakeld voor
de produktie en/of distributie.
Profijtbeginsel
Het vragen van een prijs aan de gebruikers van een over
heidsdienst, welke dienst direct aan de individuele ge
bruiker ten goede komt. Sommige auteurs gaat het te
ver om het profijtbeginsel te zien als toepassing van pri
vatisering. Het is dan goed om te bedenken, dat onder
collectivisering gebruikelijk wordt verstaan het bekosti
gen van particuliere goederen, die in principe dus geheel
via het marktmechanisme kunnen worden bekostigd, uit
de algemene middelen.
Verzelfstandiging
Hierbij wordt de directe invloed van de politieke (en de
ambtelijke) top op de uitvoering van het beleid terugge
drongen. De verzelfstandiging kan inhouden de oprich
ting van een staatsbedrijf ex. art. 88 Comptabiliteitswet
of de overheveling van gemeentelijke werkzaamheden
naar een tak van dienst of, verdergaand, naar een NV
waarvan de aandelen in handen van de gemeente zijn.
De verzelfstandiging kan ook inhouden de invoering van
contract-management, gekoppeld aan een stelsel van in
terne budgettering. (Zie ook Heroverwegingsrapport
Zelfbeheer.)
Men moet erop bedacht zijn dat, zoals ik eerder bena
drukte, de argumenten pro en contra per hoofdvorm
zeer verschillend zijn. Uit het volgende zal blijken, dat
het empirische onderzoek vooral is gericht op het
kostenargument pro uitbesteding, zodat er weinig fei
tenmateriaal beschikbaar is voor de andere argumenten
pro of contra privatisering. In het volgende ga ik om een
aantal redenen niet verder in op het profijtbeginsel.
In de eerste plaats wordt het profijtbeginsel door velen
gezien als een fenomeen dat naast de privatisering staat,
net als bijvoorbeeld de deregulering. In de tweede plaats
is over het profijtbeginsel al veel meer gepraat in de jaren
zeventig. In de derde plaats is het beginsel ook reeds
meer geaccepteerd. Het aantal feitelijke toepassingen is
thans reeds zeer groot, terwijl een verdere toepassing op
gemeentelijk niveau door het Rijk wordt afgedwongen
door de z.g. profijtkorting op de algemene uitkering uit
het gemeentefonds.
Afstoten van taken
Voor het afstoten van taken, zowel het actief afstoten
als het verdergaande passief overlaten, kunnen verschil
lende motieven een rol spelen.
Een eerste reden kan zijn dat het oorspronkelijke motief
voor de overheidsvoorzieningen is achterhaald of omdat
de taak in wezen is voltooid. In dat geval spreek ik van
het plakken van „bloempjes van Catharina". In de amb
telijke heroverwegingsoperaties wordt in dit geval en in
het volgende nog te behandelen geval gesproken van
het criterium van de actualiteitswaarde. Voor degene die
de fraaie term „bloempjes van Catharina" niet kent:
„Toen Czarina Catharina in een park wandelde, zag ze
een fraaie bloem. Bang dat de bloem zou worden ver
trapt, gaf ze opdracht om een schildwacht bij de bloem
te plaatsen. Zij heeft de opdracht nooit ingetrokken, zo
dat jaren later velen zich afvroegen waarom midden in
het park die eenzame wacht stond".
Een tweede reden kan zijn dat de overheid de baten niet
langer vindt opwegen tegen de kosten, of omdat de ba
ten slechts ten goede van een beperkte of een niet be
oogde doelgroep blijken te komen.
Een derde reden, die geheel of ten dele kan samenvallen
met een eerdere reden, is dat de overheid niet langer de
voorziening wil verzorgen, omdat de particuliere sector
vergelijkbare voorzieningen levert tegen een redelijke
prijs.
Bij afstoten van taken gaat het om een volledige beleids-
beëindiging, waarnaar in Nederland weinig onderzoek is
gedaan. Toch is ook dit proces van volledige beleids-
beëindiging in volle gang. Er worden sporthallen en ge
meentelijke maneges verkocht, gemeenten trachten een
gemeentelijke bistro of artotheek over te dragen aan par
ticuliere exploitanten, er worden zwembaden verkocht.
Op rijksniveau zijn bepaalde subsidies volledig stopge
zet, wordt gedacht aan privatisering van de loods-
diensten, aan openbreken van het PTT-monopolie enz.
Om de gedachtenvorming te prikkelen, wil ik enkele an
dere zaken aanstippen, waarbij ik weet dat het om een
niet-onderbouwd wijzen gaat. Waarom wordt de Bene
lux in de huidige vorm en omvang onderhouden? Waar
om heeft Nederland als klein land zelfstandig zoveel am
bassades? Waarom wordt de hoge raad van adel gesub
sidieerd? Waarom worden Nederlandse scholen in het
buitenland geëxploiteerd? Waarom is er een mijnraad,
terwijl er geen mijnen zijn? Waarom wordt er steun ge
geven aan emigranten, terwijl bevordering van emigratie
al sinds de jaren zestig géén regeringsdoelstelling meer
is? Waarom worden er subsidies voor ontwikkelings
kosten gezinsbeleid gegeven? Waarom is er een premie
spaarregeling voor rijksambtenaren? Waarom heeft het
Rijk deelnemingen in bijvoorbeeld de AKZO?
Het is uiteraard niet moeilijk om deze vragenlijst langer
te maken. Dat heb ik dan ook al eens eerder gedaan.
Uitbesteden van werk: argumenten pro
De argumenten pro uitbesteding van werk zijn samen te
vatten in drie argumenten:
1. Het micro-economische of budgettaire argument of
het efficiencyargument: particuliere bedrijven kunnen
goedkoper werken, zodat uitbesteding een kosten
besparing oplevert.
238
NGT GEODESIA 84
