uit 1751
Rond het bezoek van koningin Beatrix aan Leiden op 29 april 2000 zette die stad de herinnneringen
aan de Oranjes in de schijnwerper. Er werd bijvoorbeeld tot in de landelijke dagbladpers toe gememo
reerd dat Museum Boerhaave 'een landmeetkundig instrument bezit dat speciaal gemaakt is voor
Willem Ien zo werd ook schrijver dezes daar op geattendeerd. Er bleek al veel over het instrument te
zijn onderzocht en gepubliceerd en de resultaten zijn in de bibliotheek van het Museum te raadplegen.
De reden voor aandacht in dit tijdschrift is niet alleen een verder attenderen op dit curieuze instrument
maar ook vanwege twee aspecten uit een artikel in het Tijdschrift voor Kadaster en Landmeetkunde
uit 1966, waarop geodeten nog nimmer lijken te hebben gereageerd. (In 'De Landmeter van Bonis
staat wel een zeer beknopte levensbeschrijving van de maker en wordt ook het instrument genoemd.)
Wat onder inventarisnummer 9688 een 'Meetkundige
machine' heet is op het plateau van zaal 5 in de
permanente tentoonstelling te zien. Het messingen
instrument in een mahoniehouten kistje kent (open
geslagen) meerdere toepassingsmogelijkheden. Het
instrument kan worden gebruikt voor oppervlakte-
meten. hoogtemeten en kaarteren middels een 'pool-
coördinatograal
Stadhouder Willem IV had bij de Leeuwardense
instrumentmaker Wvtze Foppes dit werkstuk besteld
om het aan de Royal Society in Londen te schenken.
Terzijde: van Foppes (1707-1778) bleef meer
bewaard, onder andere een hoekmeetinstrument met
transversaalverdeling aangeduid als een 'zgn
I lollandse Cirkel nu in het bezit van het Nederlands
Scheepvaartmuseum te Amsterdam.
Kennelijk bezat de stadhouder zelf al een exemplaar
van liet instrument w at hij rond 17.50 voor de
Engelsen bestelde. De kabinetten van instrumenten en
modellen van de Nederlandse stadhouders zijn sinds de diefstal door de Fransen in 1795 onvindbaar.
Ook daarom is dit instrument een uniek specimen.
I loc dan ook: dit wellicht ooit tweede exemplaar van een trigonometrisch instrument was pas na de
dood van V illent IV gereed en zijn weduwe schonk het aan de Leirlse l niversiteit. Zij vond dat de
machine in dit land ten algemene nutte moest worden gebruikt. In 1928 stond het Kamerlingh Onnes-
Laboratorium van die universiteit het af aan het toen opgerichte Nederlandsch I listorisch
Natuurwetenschappelijk Museum (thans Museum Boerhaave, Rijksmuseum voorde Geschiedenis van
de Natuurwetenschappen en van de Geneeskunde).
Op het instrument staan slechts sober de naam en de woonplaats van de maker: 'IV. Foppes IT.il.
LeeuwardenOp een in het deksel ingelegd koperen plaatje staat meer over tie stadhouder-regentes
als schenkster: "Serenissiuiu llegin Princeps Araiisionensis A \XA iXomine lulorio Celsissinii lilii
(II ILILLMI I lielgii Foedernti (iiiberiialri.v «fcr óre. Xe. Acudemiae Leydensi Hoe Instrnmenuin
'Irigonoinetriruni donuril ANIXO 1752" (I late Koninklijke I loogheid ANNA. Prinses van Oranje.
Gouvernante der Verenigde Nederlanden, Voogdes over Haar Doorluchtige Zoon V ILLEM
I')
I lel instrument met opgeklapt deksel (foto
Museum Boerhaaee Leiden, neg. nr. 7539)
