's-Gravesande - befaamd experimenteel nat mirk imtlige - en
Jan Lulofs, tie inspecteur-generaal van de rivieren in Holland
en. evenals 's-Gravesande Leids hoogleraar w is- en sterren
kunde. Rond de oprichting van de Rijkswaterstaat in I7('8
w aren de landmeters de hij uitstek ambachtelijke deskundigen,
die niet alleen verstand hadden van land, maar ook van water
en waterstanden: verstand van de 'waterstaat de statos van
het land in relatie tot hel water. De landmeters stonden,
zogezegd, 'aan de wieg van de Rijkswaterstaat'. De geschie
denis nalopend, realiseren we ons flat Nederland als waterstaat
slechts kon worden wat het 1111 is. door gebruik te maken van
een gedegen kennis van hoe het geografisch in elkaar zit in
C o O O
liggingen hoogte. Niet alleen beschrijvend, zoals geografen
dat doen. maar precies - geometrisch - als het moet tol op de
centimeter; vooral in hoogte, in verband met de waterstand.
De landmeters waren de praktische uitvoerders. Zij hadden
verstand van kaarten; zij konden die maken en w isten ze Ie
gebruiken. Zij waren de mannen van maat en getal, de
maatvoerders.
Prof.J. Lulofs (1711-I76S). Inspecteur-
generaal run (Ie liirirren in lul/antl.
Zij konden - zoals
opgemerkt - niet
alleen bouwplannen
in kaart brengen, maar die plannen, met de kaart in de
hand, ook in het terrein uitzetten. Landmeten en water
passen waren dan ook onmisbaar bij de 19e-eeuwse inrich
ting van ons land en zijn vanaf de oprichting van de
Koninklijke Academie te Dellt (in 1842) erkende disciplines
geweest. Toen de Academie in 1864 werd omgevormd lol
Polytechnische School, werd Lewis Gohen Stuart, docent in
de wiskunde, costnografie en geodesie er hoogleraar-direc
teur.
Cohen Stuart werd de gangmaker voor de eerste lands-
dekkende nauw kcurighoidsw aterpassing uit de jaren 1875-
18857 De veelbelovende jonge ingenieur Gornelis Leb
assisteerde aanvankelijk daarbij, maar hij stroomde al snel
door naar een andere, functie en zou later het finale plan
maken om de Zuiderzee te bedwingen. Met kennelijke
waardering voor liet waterpassen zorgde Lely er in l('21
voor dtil het jonge landmeetkundige bureau van zijn collega
ir. Willem Schermerhorn werd betrokken bij infrastructurele
werken van de Rijkswaterstaat Schermerhorns bedrijl werd
iIe kern van de huidige Meetkundige Dienst".
Prof. L. Cohen Stuurt (1S27-IS7S),
gangmaker run (Ie Perste \uiurkeung-
lieidsirnterpassing (IS75- SS5).
2 Terminologie ontleend aan S.J. Fockema Andrea, "Aan de wieg van Rijkswaterstaat", Tijdschr. Kon. Ned. Aardrijkskundig
Genootschap 70 (1954) en G.P. van de Ven, Aan de wieg van Rijkswaterstaat, Zutphen 1976.
3 Zijn oudste broer James was getrouwd met een dochter van landmeter Martinus Gijsbertus Beijerinck, hoofdingenieur bij de
Rijkswaterstaat.
4 P. Wijnterp, "Nederlands 1e Nauwkeurigheidswaterpassing", Geodesia 1993, 211-217.
5 W. van der Ham, Heersen en Beheersen. Rijkswaterstaat in de twintigste eeuw. Zaltbommel 1999.
6 A. Waalewijn, Een halve eeuw meetkundige dienst 1931-1981, Delft 1981.
