Het werk van landmeter L.C. Machen in Epe en Oene
J.C. Kreffer
Op donderdag 27 november 1997 werd het eerste exemplaar van de "Kadastrale Atlas Epe en Oene
1832" uitgereikt aan de burgemeester van de gemeente Epe, de heer L. Eland. In de jaren ervoor
had ik meegewerkt aan de totstandkoming ervan door een deel van de drie en veertig kaarten (over)
te tekenen. Bij de atlas hoort een boekwerk, waarin o.a. de kadastrale geschiedenis van de
gemeente wordt beschreven. Als in zo'n beschrijving wordt gezegd "dat een driehoeksnet werd
opgebouwd, waarbij gebruik werd gemaakt van vaste punten in het landschap en baken, de
zogenaamde Lange Juffers", dan vraag ik me af of de gemiddelde lezer er enig idee van heeft hoe
dat ging. Want het was natuurlijk een hele klus die, behalve de meetkundige kant ervan, zelden
uitvoerig wordt beschreven, omdat de gegevens ontbreken.
Voor de lezers van het kwartaalblad van de Historische Vereniging Ampt Epe heb ik toen in een
verhaal beschreven hoe er werd gemeten en hoe "alles er omheen" zich zou kunnen hebben
voorgedaan. Dat verhaal wil ik hier gedeeltelijk herhalen. Het meetkundige deel kan ik achterwege
laten, omdat de meeste lezers van dit tijdschrift ter zake kundig zullen zijn; zo hoef ik niet uit te
leggen wat een driehoeksmeting inhoudt. Wel wil ik in enkele regels iets over de landmeter
zeggen.
Men werd landmeter bij de kadastrale metingen door een beoordeling of examen en een eedsafleg
ging. Er waren twee klassen: een eerste en een tweede. Ze ontvingen geen vast salaris, maar kregen
per aantal gemeten hectaren en percelen betaald. Dat bracht met zich mee dat de neiging bestond
om het aantal percelen zo groot mogelijk te maken. De landmeters der eerste klasse waren voor het
werk verantwoordelijk, die der tweede klasse waren bij hen in dienst, maar werden door het Rijk
benoemd. Verder waren er leerlingen, die het vak moesten leren.
De hoofdrol in Epe en Oene speelt landmeter der eerste klasse L.C. Machen. In het werk van ing.
P.S. Teeling "Landmeters van de kadastrering van Nederland" komt men vijf mensen tegen met de
naam Machen, van wie er drie in Gelderland werkten en in een aantal gevallen samenwerkten. Het
waren A.U. Machen, H..I. Machen en L.C. Machen. (De aard van de relatie heb ik niet onderzocht.)
L.C. Machen was de man die bij de metingen in Epe en Oene de leiding had. A.U. Machen heeft
enkel bemoeienis gehad met de grensbepaling, de delimitatie.
De voorbereidingen
De Methodieke Verzameling der Wetten op het Kadaster schreef voor, dat bij kadastrale metingen
in een gemeente als eerste de grenzen tussen de betrokken gemeente en de naburige gemeenten
moest worden bepaald. Men noemde dit de limietscheiding. Voor Epe en Oene betekende het, dat
de landmeter met burgemeester Van der Feltz, de burgemeesters van de aangrenzende gemeenten
en verschillende aanwijzers de grens van Epe en Oene zouden langslopen. De aanwijzers waren
burgers die plaatselijk goed bekend waren met de situatie. Nadat de landmeter proces-verbaal had
opgemaakt kon hij de volgende stap doen; het opmaken van het register van de driehoeksmeting.
Wanneer we de archiefstukken bekijken, dan lijkt het of er iets niet klopt. We treffen een proces
verbaal van limietscheiding aan, gedateerd 28 oktober 1831, en een register van driehoeksmeting
dat op 1 december 1827 is opgemaakt. Er is hier geen sprake van een vergissing, maar het heeft,
neem ik aan, te maken met het besluit van de Koning van 21 december 1825, waarin methoden
werden aangegeven om de kadastermetingen te bespoedigen; het duurde te lang. Om er voor te
zorgen dat de grensbepaling de verdere metingen niet in de weg zou staan, werd eerst door de
burgemeesters en aanwijzers de grens overeengekomen en in een proces-verbaal vastgelegd.
Meningsverschillen zouden bij die gelegenheid moeten worden opgelost. Rekening houdend met
de aldus overeengekomen grenzen werd het gebied van de gemeente opgemeten. Na afloop
