toen via het tijdschrift Geodesia en andere literatuur gaan verdiepen in de geschiedenis van dit en
andere instrumenten en mijn interesse was meteen gekweektzo verklaart Jan zijn hobby.
Tijdens de praktijkoefening voor landmeettechnicus van de Nederlandse Federatie voor
Landmeetkunde (NLF) koopt hij zijn tweede instrument, een 'Wild T-0' en vervolgens in een
antiekzaak een theodoliet van Lénoir uit 1832. Dan zijn de centen voorlopig weer op. Beurzen en
rommelmarkten worden afgestroopt en hij ziet zijn verzameling gestaag groeien.
'Op de rommelmarkten is het beste nu wel weg", zegt Jan. "Doch als eenmaal in brede kring
bekend is dat je een verzamelaar bent en het goed bewaart, komt er ook veel op je af. Ik heb van
diverse mensen en instanties uit het gehele land, instrumenten cadeau gekregen. En de prachtige
blauwe peilschalen van Rijkswaterstaat die daar staan zo wijst hij naar een hoekje van de
zolder", heb ik met toestemming van RWS gered van de schroothoop. Onder meer van de
Universiteit in Wageningen heb ik enkele instrumenten, welke aldaar overbodig bleken, kunnen
overnemen.
Hij demonstreert een planchet, waarmee kaarten in het veld werden gemaakt, en loodst me,
voorzichtig stappend over stapels Kadaster literatuur, Kad-stenen, Distomats en een gietijzeren
'Kadaster-straatputje' langs alleen al zo'n dertig verschillende waterpasinstrumenten. Twee
exemplaren daarvan springen mij - als leek - bijzonder in het oog. Toevallig de grootste en de
kleinste uit de verzameling. Een klein wit exemplaar in kistje blijkt een Zeiss uit 1928, met als
opschrift: 'N. IV Libellengehause und Fernnrohn aus einem Stück. Vergröszerung 24/25'. De grote
- opgesteld op de bovenste schap - blijkt voor Jan de topper uit zijn verzameling. "Het is een
flesjeswaterpasinstrument", zo vertelt hij, "met twee op de zijkanten gemonteerde flesjes gevuld
met water die werken als communice
rende vaten. Aan het water is een beetje
kleurstof toegevoegd om de waterlijn
goed zichtbaar te maken. Na gebruik
van het instrument worden de flesjes
afgeschermd met een koperen huls die
met een kettinkje aan het instrument is
bevestigd. Het is waarschijnlijk in eigen
beheer gebouwd op de Landbouw
Universiteit in Wageningen en dateert
uit de tweede helft van de 19e eeuw. Een
heel bijzonder instrument", benadrukt
hij (afb. 2).
Zijn totale verzameling bestaat thans uit
zo'n 200 instrumenten en andere attributen. Variërend van hoekspiegels, kijkers en kompassen tot
theodolieten, planimeters, rekenlinialen en Brunsviga's (afb. 3). Zowel van binnenlandse als
buitenlandse makelij en stammend uit diverse periodes. Alles netjes uitgestald in vitrines en op
schappen. De hoeken van de zolder worden
gevuld door de bekende rood-witte jalons,
Kad-stenen, peilschalen (RWS en
Waterschappen), meetbanden en -kettingen,
enz. Dat alles goed gearchiveerd, beschreven
en gedocumenteerd met foto's en brochures,
opgeslagen in ordners. Daarnaast heeft Jan
de instrumenten op CD-rom gezet.
Brand in museum 'Nieuwland'
Echter een aantal van de oudste, meest
kostbare en ook meest zeldzame instru
menten uit zijn collectie kunnen nog slechts
Afb. 2 Flesjeswaterpasinstrument foto Jan Stehouwer)
Afb. 3 Brunsviga coördinatenmachine (foto Jan van Eek)
