De landmeter als architectuurtekenaar
Het mag bekend zijn dat oude kaarten vaak
interessante gegevens bevatten over de architec
tuur in vroegere tijden. De vraag is dan veelal
"hoe betrouwbaar is die informatie en geldt dat
voor alle objecten of voor slechts een deel?"
Veel minder bekend is dat landmeters werk
hebben verricht, dat geen betrekking had op
het maken van kaarten, maar waarbij wel teke
ningen van gebouwen zijn gemaakt, die vaak
zeer betrouwbaar zijn. Dit werk betreft de
triangulatiewerkzaamheden en de waterpas-
ring.
Oude kaarten
De oudste, in ons land bewaard gebleven
kaartjes zijn proceskaartjes. Vooral in de 15e
en 16e eeuw zien we een toename in het
gebruik van deze 'kaarten' bij juridische
processen. Dit is gedeeltelijk verklaarbaar door
het feit dat in de Bourgondische tijd het
hoogste gerechtshof de Grote Raad was, die in
1435 was ingesteld, vanaf 1504 definitiefin
Mechelen zetelde. Wilde men daar de rechts
geleerden, die de lokale situatie niet kenden,
informeren bij een conflict over grondrechten
dan was een kaart(je) een zinvol hulpmiddel.
Aangezien de landmeter in die tijd geen
kaartenmaker was, is het te begrijpen dat een
beroep werd gedaan op een - soms anoniem
gebleven - ervaren tekenaar of schilder.
Afbeelding 1 toont zo'n proceskaart. Dit
Afb.
Afb. 2.
proces betrof een conflict tussen de klooster
zusters van Mariëngaarde en het stadsbestuur
van Monnikendam. De schets toont de Grote
Kerk en het klooster met wat nadere gegevens.
Men kan deze tekening nauwelijks een kaart
noemen het is veel meer een architectuur
tekening.1
Zoals hierboven is gesteld was de landmeter
destijds geen kaartenmaker. De gezworen
landmeter was van oudsher, en zeker in de 15e
en begin 16e eeuw, een man die percelen
opmat, daarvan de grootte berekende, land
verdeelde en grenzen bepaalde. Dat alles
kwam terecht in eigendomsregisters en andere
protocollen. Van kaarten maken was geen
sprake! In de loop van de zestiende eeuw zien
we een toename van de vraag naar nauw
keurige kaarten, met als gevolg dat de
landmeter, als meetdeskundige, zich ook ging
bezighouden met kaarten maken. Hij moest
daarvoor wel zijn meettechnieken aanpassen
*wm\
H.C. Poiils
jS? j
A.H. Huussen jr. Kartografie en rechtspraak, een verkenning. Spiegel Historiael 1976, nr. 3, p. 148 - 155.
Wfl ii^-n
i
