Historisch Nieuws: expositie "Breda in kaart
Als sluitstuk van het herdenken van het 750-
jarig bestaan van de stad is in het Breda's
Museum een expositie "Breda in kaart"
ingericht. De tentoonstelling startte op 27
september en is tot en met 1 december 2002 te
bekijken. Archieven in binnen- en buitenland
stonden tijdelijk unieke kaarten af. De rijkdom
aan beschikbaar materiaal heeft te maken met
de status van Breda als vestingstad. Van de
tentoonstelling "Breda in kaart" verschenen
een gelijknamige catalogus (28 p., 1,-) en
een dito boek 112 p., ISBN 90-806108-2-8,
25,-).
Dat er zonder landmeters geen kaarten mogelijk
zijn, wordt op de tentoonstelling voldoende
duidelijk. In 1530 heeft Hendrik van Nassau,
die het stadsgebied wilde uitbreiden, de stad al
laten opmeten door de uit Holland afkomstige
landmeter Maarten Cornelisz. Naar die
opmetingen maakte de Bredanaar Jan van
Galen rond 1530 een kaart. In de brede litera
tuur wint de beroepsnaam cartograaf het vaak
van die van landmeter. Zo niet in dit boek als
het over de 16e eeuw gaat: "De opkomst van
het wiskundeonderricht aan de universiteit van
Leuven had enkele landmeters opgeleverd,
6'/"° V..J
X 7""
onder wie de befaamde Gerard Mercator. De
meest op de praktijk ingestelde beoefenaar van
het landmeten was Jacob van Deventer (ca.
1500-1575). Volgens eigen zeggen kon hij 'naar
de conste der geometrie en op 't compas' (dat
wil zeggen op grond van een eenvoudige
triangulatie of driehoeksmeting) gebieden en
steden opmeten." Van Jan Pieterszoon Dou,
"Landmeter en Notaris", hangt een prachtige
kaart, in 1625 vervaardigd in verband met de
grondboekhouding van de landerijen en bossen
ten zuiden van Breda. Prins Maurits was zijn
opdrachtgever. Het boek: "Jan Pietersz. Dou
was een befaamd landmeter uit Leiden, die
reeds eerder voor Maurits had gewerkt. Hij was
de uitvinder van een instrument waarmee
hoekmetingen uitgevoerd konden worden, de
Hollandse cirkel of cirkel van Dou."
Balthasar Floris van Berckenrode maakte een
zeer gedetailleerde kaart van de belegerings
werken rondom Breda in 1637. Het boek:
"Landmeter Van Berckenrode heeft, volgens
een vermelding op de bijbehorende legenda
zelf alle opmetingen voor de kaart 'mette
Kettingh' verricht." Op de gegraveerde kaart
'Tertia Pars Brabantiae' van circa 1735 prijkt in
een vignet een man met een meetkruis.
Omdat er zulke originele kaarten in de expositie
zijn opgenomen, wordt men ook geconfron
teerd met de status van het materiaal. Een kaart
van circa 1730 van Breda in de middeleeuwen
bevat in oud handschrift de tekst: "De kaart
heeft uytgedient". Een anonieme stads
plattegrond van circa 1750 geeft zo de indruk
een aanzet te zijn voor een nauwkeuriger latere
versie. Op een ook niet verder ingevulde
cartouche staat in potlood vermeld: "dit plan is
den eersten opzet en heb het int net gebragt en
verbeterd". Het "Plan van de Stadt Breda" uit
1754 bevat de tekst "Gedeeltelijk opgenomen
en 't defecteuse gecorrigeert door den
Ingenieur Ambijze van Batenburgh
Ook van de vestingstad Breda zijn er meer dan
'belegeringskaarten'. Uit circa 1850 dateert
een anonieme kaart van de 'Groote Weg No 3'
naar Oosterhout. Het gaat om een typische
Tfi.OPOP.Tl OMS LE Si 1 VAT JE
Pt*r/K* ïfnH-
-j„Wn Tim** t/ffjT
L r>un\ mt/r fxy,
Afb. 1. Fragment van de kaart van de vesting Breda,
Jean Schuermans, 1666 (Brussel, Algemeen
Rijksarchief, kaarten en plannen in handschrift, inv.
nr. 2492)
