Odó/uM
primaire triangulatie
punten verwerkt in
liydrografische
kaarten.5
Dit artikel zal een
aanzet geven om aan
te tonen dat juist de
Nederlandse overheid
in de negentiende
eeuw zeer systema
tisch en doelgericht
alle facetten van de
zeevaartkunde, die
met een veilige
navigatie te maken
hadden, wist te sturen.
Het resultaat hiervan
was dat er in de
tweede helft van deze
eeuw hydrografische
kaarten geconstrueerd
werden waarvan de
kwaliteit zeker niet
onderdeed voor
hetgeen de Franse en
de Britse marine als wetenschappelijke
standaard hanteerde.6
Waarom was de zeevaartkunde in de negen
tiende eeuw fundamenteel anders georganiseerd
dan daarvoor, in de VOC-tijd?
Rond 1800 was het grote probleem om
nauwkeurig de lengtegraad te bepalen terugge
drongen tot een drietal deelproblemen en wel:
1Vooruit berekende posities van sterren, zon
en planeten die gebruikt werden voor de
astronomische plaatsbepaling. Deze sterposi
ties waren, voor iedere dag van het jaar en
afhankelijk van de plek op aarde te vinden in
zeemansalmanakken. De astronomen van de
nationale- of marineobservatoria leverden de
getallen die vervolgens in een almanak, door
de lengtegraadcommissie uitgegeven werd.
2. Handzame rekenmethodieken met alle
7—"-ï-y
CORRESPONDANCE
VERHANDELING
Afb. 1. Links: oudste, aan de titel herkenbare,
internationale tijdschrift waarbij de verwant
schap tussen astronomen, geodeten en hydro-
grafen tot uiting komt. Rechts: prille start van
een langdurige samenwerking tussen Marine
en wetenschap waarbij de marine officier als
liaison tussen het 'laboratorium 'en de vloot
optrad.
wiskundige tabellen die noodzakelijk waren
om op zee met gemeten hoeken en tijden een
plaats te berekenen.
3.Geijkte marinechronometers en eveneens
geijkte hoekmeetinstrumenten.
Ieder van de hierboven genoemde drie punten
droeg direct bij aan de nauwkeurigheid van een
astronomische plaatsbepaling. Met andere
woorden, nauwkeuriger astronomische tabellen
en rekenmethodieken en betere instrumenten
leverde betere posities op. Dit alles vereiste
Sau franc-prater en I'aercice do letlrea
n »'j ai It Ure»ni tcieace ni opritsi rira.
PlCTiaqCK.'
ASTRONOMIQUE,
GÉOGRAPHIQUE, HYDROGRAPHIQUE
OVEL HIT 11FALIN DIK.
LENGTE op ZEE»
ET STATIST IQUE
D D
DOOI MID DlL TAM
TYD METERS,
BARON DE ZACH.
DOOI
II. M. L EV E R I N K,
Tvtedt Luitenant ter Zn.
dizssndb tot Eru VERVOLG op de VERIIAN-
DELING TAN DEN HOOO Li
J. H. tas S fy I N D E N,
Over het Tinden der Lengte op Zee, door de Aftanden
Tan dc Maan tot de Zonof vatte Sterren.
Q q
<5 O
u-v.r.y i
A GÊNES,
Chez A. Pontheniir, impriitieur-foncleur
Place Pollaroliu." 1.
isén /S/S.
Bibliotheek van dé
Sterrewacht te Leiden
Ti AMSTERDAM,
uil 4e Wca. GERARD HULST tan KEULEN, Boek
an ZeekiartrerkoopRer Corrpas- Sextant-OfUnt-,
Graadboog- en MAtbemiiifcbc-Inftrumem-mukAer,
aao de Ooatzijde tad de Nieuwe Brug.
Anno i S i I.
R.P.G.A. Voskuil. De hydrografische kaartering van de Oostindische archipel tussen 1787 en 1874. (1976). In Répertoire des
cartes du Royaume des Pays-bas et des Colonies Néerlandaises (1865) en P.A. Leupe Catalogus der verzameling van kaarten
van het Ministerie van Marine (1872) wordt een uitputtend overzicht gegeven van hydrografische kaarten met vermelding van
de vervaardiger(s), de uitgever en verdere, aanvullende bijzonderheden.
J.M. Mohrmann "De Koninklijke Marine als vernieuwer van de zeevaartkunde 1850-1900"Tijdschrift voor Zeegeschiedenis
1(2003) 44-58.
