1 lydrografische werkzaamheden hadden welis
waar de hoogste prioriteit doch moesten
noodgedwongen plaatsvinden vanaf oorlogs
schepen.14
De Franse- en de Britse marine waren leiding
gevend op het gebied van de hydrografie. Twee
bekende namen uit deze periode waren
Beautemps-Beaupré (1766-1854) en Beaufort
1774-1857). Beautemps-Beaupré, hij wordt
wel "Le père de l'hydrographie moderne"
genoemd, was de Franse Chef der Hydrografie
in de periode 1826-1848, zijn Britse evenknie
had deze functie in de periode 1829-1855.
Overheden kregen door het construeren van
hydrografische kaarten de totale controle op
alle facetten van de zeevaartkunde. Een
belangrijk communicatiemiddel tussen
overheden onderling en van overheden naar
zeevarenden was het Bericht aan zeevarenden
(afgekort BAZ).15 Hydrografische kaarten
werden actueel gehouden middels BAZ. Een
BAZ verscheen, ondertekend door de Minister
van Marine, in de Staatscourant.
Pas na een nauwkeurig gedefinieerde positie in
algemeen aanvaarde eenhedenstelsels konden
vele andere wetenschappers systematisch met
hun wereldwijde onderzoekingen beginnen.
Enkele belangrijke, zeevaartkunde gerelateerde
onderzoeksgebieden zal ik kort samenvatten.
Getijden: Na het vastleggen van (primaire)
triangulatie punten konden ook de exacte
positie van vuurtorens, boeien, tonnen en
bakens in hydrografische kaarten
opgenomen worden. Het behoeft dan ook
geen verbazing dat marines ook de leiding
kregen over het loodswezen, de kustverlich-
ting en de betonning en bebakening. Met al
deze aktiviteiten op en om alle belangrijke
havens en vaarwateren zien we ondermeer in
het prestigieuze wetenschappelijke tijdschrift
Philosophical Transactions of the Royal
Society of London onder de titel "Note on the
tides" door J.W. Lubbock 1803-1865) en
William Whewell 1784-1866) vanaf 1831
een ware stroom van publicaties hierover
ontstaan. Ook Nederland bleef op dit gebied
niet achter en marineofficieren schreven hun
bevindingen hierover.16
Maritieme meteorologie: Na de instelling
van de lengtegraadcommissie verschenen er,
middels zeeorders, steeds stringentere regels
van wat er in scheepsjournalen over meteoro
logische zaken vermeld moest worden. De
voor deze metingen noodzakelijke instru
menten werden, in toenemende mate van
rijkswege aangekocht en verstrekt. Weinig
bekend is dat de aan boord geplaatste
marineartsen een belangrijke rol speelden bij
het doen van de dagelijkse meteorologische
waarnemingen. De analyse van door de
marine en koopvaardij gedane waarne
mingen vond op de wal plaats door marine
officieren. Steeds meer publicaties
verschenen over orkanen, winden, moessons
enz. Kortom alle fysische verschijnselen die
een schip van de geplande koers konden
brengen werden steeds verfijnder ontrafeld,
in getallen weergegeven en door overheden
geverifieerd en gepubliceerd.
Aardmagnetisch veld. In de tijd van de
magnetische kompassen was de kennis van
het aardmagnetische veld, zodra een schip
het zicht op de vaste wal verloor, van
cruciaal belang. De meest bekende negen
tiende eeuwse wetenschapper die ongekend
lang alle aardmagnetische metingen corre
leerde, analyseerde en publiceerde is wel de
Britse artillerie-officier Sir Edward Sabine
(1788-1883). Sabine heeft in een tijdsbestek
De hydrografische kaart als basis voor de
negentiende eeuwse zeevaartkunde
14 Op 13 oktober 1821 bepaalde de commandant Zeemacht in Nederlands-lndië, de schout-bij-nacht J.D. Musquetier dat altijd
een oorlogsvaartuig, met uitsluiting van alle andere diensten belast zou worden met het doen van hydrografische opnemingen.
Ofschoon deze kordate maatregel in de praktijk regelmatig anders uitpakte gaf het toch, op hoog niveau, de wil aan hoe de
prioriteiten ten aanzien van de hydrografische opnames gelegd werden.
15 Bij de oorsprong van de Berichten aan zeevarenden, om de scheepvaart van, door overheden geverifieerde, voor de navigatie
belangrijke gegevens te voorzien ontstond een systeem van berichtgeving dat nog heden ten dage van kracht is. De Britse
hydrograaf Sir Francis Beaufort introduceerde in 1834. Admiralty Notices to Mariners. De Fransen kenden de Avis aux naviga-
teur, de Duitsers hadden hun Nachrichten für Seefahrer.
'6 W. Baron de Constant Rebeque "Overzicht van de waarnemingen der watergetijden in den Nederlandsch Oost Indische
Archipel gedurende 1839" in Berigten en verhandelingen (1843).
