Historisch Nieuws: "Kaarten uitgelegd in Utrecht
In het Utrechts Universiteitsmuseum is tot en
met 12 april 2004 een wisselexpositie:
"Kaarten uitgelegd. Hoe kaartenmakers de
wereld verbeelden". Concept en samenstelling
zijn van Adri Donker. Het is een tentoonstel
ling waarin het museum aan de hand van histo
rische kaarten, instrumenten, globes en GIS
toont hoe een cartograaf de werkelijkheid
vertekent en vereenvoudigt én waarom hij dat
doet. Aandacht is er ook voor het zelfs bewust
cartografisch manipuleren. Drie generaties
topografische kaarten van Soesterberg laten
een 'vliegheide', fantasie-topografie en een
militair vliegveld zien. De eerste editie is van
1927, de fantasie-topografie uit de tijd van de
Koude Oorlog en na 1990 konden militaire
vliegvelden weer op de kaart komen, omdat de
eventuele vijand toch satellietbeelden te over
had. Op een in kleuren gedrukte Russische
kaart van de stad Utrecht uit 1975 mankeren
forten: de Nederlandse Topografische kaart
was kennelijk de bron en gaf die forten toen
ook nog niet. (Op de kaartenexpositie is de
stad Utrecht ruim vertegenwoordigd, maar de
voorbeelden zijn ook exemplarisch voor andere
steden.) De wandtekst over "Manipulatie van
informatie" beperkt zich niet tot militaire
slimmigheden. Uitgelegd wordt ook dat het
uitmaakt of de Staat dan wel een actiegroep
opdrachtgever van de cartograaf is. Me dunkt
dat meta-informatie over de opdrachtgever
beter is dan het aanbevelen van een gedrags
code voor deze beroepsbeoefenaars, want van
(economische) onafhankelijkheid kan lang niet
altijd sprake zijn.
Een vitrine kon uit eigen bezit van het museum
worden gevuld met kwadrant, grafometer,
meetketting en een mooie Hollandse Cirkel
van (zoals aangegeven) J.C. van Wijk uit 1785.
Van het Techniekmuseum uit Delft werd wel
een recentere Kern-theodoliet geleend. Een
wandtekst "Landmeetkundige instrumenten"
legt uit dat cartografen als Van Deventer en
Cruquius ook zelf karteerden. "Tegenwoordig
zijn kartografie en landmeetkunde duidelijk
twee verschillende vakgebieden," zo luidt het
vervolg in weerwil van de fusies van hun
vakvereningen tot de vereniging Geo-
Informatie Nederland. Overlappende luchtop
namen kunnen met stereoscopen worden
bekeken en de wandtekst daarbij meldt: "Vanaf
1932 werden luchtfoto's gebruikt om betrouw
bare kaarten te maken." Volgens mij kon en
gebeurde dat al eerder, maar men doelt
mogelijk op de praktijk bij de Topografische
Inrichting. Dat de nieuwe naam 'Adviesdienst
Geo-informatie en ICT van de Rijkswaterstaat'
nog niet overal is ingeburgerd, maar de vorige
naam reeds wordt verminkt, blijkt uit de
vermelding van een bruikleengever:
"Landmeetkundige dienst van de
Rijkswaterstaat".
De cartografische tentoonstelling is tot
stand gekomen in samenwerking met de
disciplinegroep Kartografie van de
Universiteit Utrecht en met steun van
VSBfonds, ESRI Nederland en Wolters-
Noordhoff. Dat is herkenbaar aan de GIS-
programmatuur, de royale aandacht voor -
naast Blaeu, Van Deventer en Krayenhoff-
Bosatlassen en het aanhouden van de oude
spelling voor cartografie. Voor tentoon
stellingen geldt vast hetzelfde als voor
kaarten: het maakt uit door en met wie ze
tot stand worden gebracht.
Wie de expositie bezoekt, vergete niet om
De Hollandse cirkel van Van Wijk in de vitrine met
landmeetkundige instrumenten.
