Hydrografie, geodesie en metrieke stelsel in de eerste
helft negentiende eeuw onder eenhoofdige leiding?
een afstammeling van Karei de Grote. Deze
graaf heeft een groot gedeelte van zijn latere
jeugd vertoefd aan het Vlaamse hof te Gent in
de omgeving van de St. Pietersabdij waarvan
bekend is dat deze vele (land) goederen bezat.
Zeer wel mogelijk is de maatvoering, de tienvoet
hier afkomstig van een door graaf Dirk II vast
gestelde voetmaat in navolging van romeinen en
Karolingers. De laatsten waren koningen.
Uitgaande van de tienvoetige koningsroede van
3,125 m heeft Van der Linden de oudste
Hollandse systematische ontginningen in
Duitsland bestudeerd aan de hand van topogra
fische kaart van de omgeving van Bremen,
eerste editie 1851, en is tot de conclusie
gekomen dat het resultaat van Meitzens onder
zoek niet strookt met zijn bevindingen, wat
betreft een zogenaamde veel langere konings
roede van wel 4,70 m, maar dat van de aanvang
af de koningsroede uit het contract van 1113 de
Esselijkerwoudse tienvoet is van 3,125 m.
Het is bekend dat de Rijnlandse roede tegen
over het buitenland en vooral tegenover de
internationale geleerde wereld bij uitstek gold
als de Nederlandse maat vóór de invoering van
de meter en ook elders in Europa werd ge
bruikt. Onder andere in Brandenburg - Pruisen
in de 17e eeuw reeds op instigatie van de grote
keurvorst Friedrich Wilhelm, gehuwd met
Louise Henriëtte, dochter van Prins Frederik
Hendrik. In 1682 eveneens in Denemarken,
aldus Van Swinden. Toen bestonden er inten
sieve contacten tussen Holland en de Scandina
vische landen. Nu is het opmerkelijk dat hoe
wel de Rijnlandse roede 12 voet lang is, een
Duitse Lexikon van meer dan een eeuw oud in
een overzicht van 'Nicht - metrische Mal3e, vor
Einführung des metrischen Systems' voor
Denemarken een roede vermeldt van 10 voet,
totaal lang 313,85 cm, voor Noorwegen een
roede van 10 voet, lengte 313,76 cm en voor
Zweden een roede van 10 voet, lengte 296,90
cm. Deze maateenheden lijken in de verste
verte niet op de Rijnlandse roede. Is Van
Swinden onjuist?
Een andere vraag: Kende Snellius met zijn
klassieke opleiding - voertaal Latijn - de
Romeinse roede van 10 voet niet? Voorts,
waarom overgegaan in de 13e eeuw van 10
voet op 12 voet? Volgens Van der Linden zou
het ontginningswerk gestagneerd hebben tussen
1163 en omstreeks 1200. Daarna zou de
Rijnlandse 12 voet zijn gebruikt.
Tenslotte: een recent artikel over de Romeinse
Agrimensoren en hun meetproblemen is te
vinden in het Zwitserse Tijdschrift Vermessung
Photogrammetrie Kulturtechnik van januari
2003, nr. 1, blz. 14-19.
N.B. Limiteers gebruikten vroeger een roede
van 10 voet; de roedelengte zou 300 cm zijn.
J. Mohrman
Als ik drie artikelen uit het tijdschrift De
Hollandse Cirkel oktober 2003 en april 2004
naast elkaar leg valt mij hierin een gemeen
schappelijke factor op namelijk de weten
schapper prof. J.H. van Swinden en de
generaal/geodeet C.R.T. Krayenhoff. De
bedoelde drie artikelen zijn, in chronologische
volgorde: Mohrmann, Koninklijke Marine en
zeevaartkunde 1787-1850, Aardoom, 2004:
125 jaar Nederlandse Commissie voor Graad
meting, Waterpassing en Geodesie, en Zorn,
Het metrieke stelsel en de Meridiaan van
Parijs. Als vervolgens de trigoniometrische
activiteiten in de Nederlandse vaarwateren van
hydrografen A.A. Buyskes, J.C. Rijk en C.F
Beautemps-Beaupré omstreeks 1800 ook hier
100
