instrument uitgevoerd kunnen worden. De door
Dou bedachte uitbreiding van de verdelingen
op een hoekmeetinstrument met goniometri-
sche functies waren meer ingenieus dan nodig.
Goniotafels waren beter, zo vonden kennelijk
ook opdrachtgevers voor latere Hollandse
cirkels! Een blijvende nuttigheidsvraag is ook
die naar het aanbrengen van zonnewijzers op
latere Hollandse Cirkels. Die of een andere
naam gaf Dou trouwens nog niet aan het
instrument. Gevolg is dat bijvoorbeeld land
meter Van Nispen in een boek onjuist de naam
'Winckel-kruys' geeft aan het instrument van
Dou. Pouls: "En daarmede begint de verwar
ring, want veel moderne schrijvers vinden dit
woord zo aardig Oudhollands klinken dat ze
het ten onrechte gebruiken als naam voor een
hoekmeetinstrument." De vraag is wanneer de
naam Hollandse Cirkel dan wel is ontstaan.
Volgens Pouls is dat zeer waarschijnlijk te
danken aan de Fransman A. Laussedat in een
werk uit 1898 (op internet levert zoeken op
"circle hollandais" een foto met onderschrift
op uit diens: Annales du Conservatoire des arts
en métiers, 2e série, torne 7, Paris 1895).
In Nederland werd de naam Hollandse Cirkel
pas in de tweede helft van de twintigste eeuw
in wetenschappelijke publicaties gebruikt.
Pouls veronderstelt dat antiekhandelaars dat
in veilingcatalogi eerder deden. (Eventuele
vondsten plaatst de redactie gaarne als Varia
in dit blad!)
Prachtig en het meest populair zijn in het boek
de foto's en beschrijvingen van een selectief
elftal bewaard gebleven Hollandse Cirkels.
Daarbij hoort het exemplaar uit de tweede
helft van de 17e eeuw van Jacob de Steur uit
Leiden met vier vizierplaten op de rand en
twee op de alhidade alsmede een ophangring.
De foto van dit instrument uit de collectie van
de Wageningen Universiteit is opgenomen in
het logo van de stichting De Hollandse Cirkel
en benut voor de omslag van het boek. Van de
Hollandse Cirkel met zonnewijzer van de
Amsterdammer C.D. Metz (ca. 1700), ooit
gefotografeerd in het Time Museum te
Rockford, zegt een voetnoot dat het museum
niet meer bestaat en dat het niet bekend is
waar dit instrument zich nu bevindt. (Internet:
"The Time Museum at Rockford is closed.
NCG KNAW
Much of the collection has been transferred to
the Chicago Museum of Science and Industry.")
Op het web levert trouwens Websters
Instrument Makers Database ook producenten
van exemplaren van de 'Holland Circle'.
Pouls verrichtte het onderzoek in pakweg
35 jaar, sloot de publicatie af in 2002 en
pretendeerde geen catalogus van alle bewaarde
exemplaren te maken. Het is volkomen begrij
pelijk dat hij internet daarvoor nog niet
benutte, maar hij zal met mij hopen dat onder
zoek terzake wordt voortgezet met alles wat
langs dat medium nog boven water kan komen.
Met deze gedrukte publicatie zij hij van harte
gefeliciteerd. Bezien we zijn totale oevre over
landmeetkundige instrumenten dan lijkt het
mij dat er wel eens eredoctoraten zijn ver
geven voor minder! Pouls werd overigens bij
zijn 75e verjaardag in 2001 in de collegezaal
van Geodesie aan de Thijsseweg bij oorkonde
wel 'donateur voor het leven' van de stichting
De Hollandse Cirkel.
Adri den Boer
Comm
111
