Leo Turksma, Wisselend lot in een woelige
tijd. Van Hogendorp, Krayenhoff, Cltassé en
Janssens, generaals in Bataafs-Franse dienst,
Van Grating Westervoort 2005,
ISBN 90-75879-253, 196 biz., 19,50
Van de op de omslag afgebeelde Dirk van
Hogendorp, van Krayenhoff, van Chassé en
van Janssens - vooraanstaande militairen uit de
Bataafs-Franse tijd - bestonden geen 20e-
eeuwse biografieën. Dit boek van de 80-jarige
emeritus-hoogleraar soeiologie aan de UvA
vult dat gat. Op Chassé na waren het geen
stereotype vechtjassen. Dirk van Hogendorp,
broer van Gijsbert Karei die koning Willem 1
in 1813 naar Nederland terughaalde, vocht
onder meer tijdens de Russische veldtocht,
maar hij is vooral bekend geworden door zijn
ambitie de koloniale politiek ten aanzien van
Indië te veranderen. Krayenhoff was naast
generaal ook arts ('piskijker' volgens De
Politieke Blixem van 1797), waterbouw
kundige en cartograaf. Janssens, die voor
Napoleon streed in vele gevechten, werd
gouverneur-generaal van Kaap de Goede Hoop
en van Nederlands-lndië. Chassé leidde de
Hollandse brigade voor Napoleon in Spanje en
was daar gouverneur. De vier generaals, die
ook allen minister zijn geweest, werkten in
dienst van het Bataafs-Franse regime, maar
waren geen landverraders.
Het is boeiend om de in onze
kring als geo- en cartograaf
bekende ijdeltuit Krayenhoff
in breder verband te zien
beschreven en vergeleken te
zien met collega-generaals.
Turksma concluderend:
"Men moet Krayenhoff zien
als een technicus die bereid
was veel regimes van dienst
te zijn, mits men hem maar
rustig liet werken aan zijn
kaart, de waterstaatkunde en
de vestingbouw." In 1806
kwam hij direct onder
koning Lodewijk Napoleon
te werken. Het boek levert
voor geodeten een voortaan
andere kijk op op het paleis
op de Dam: "Als de koning
hem niet nodig had, kreeg Krayenhoff de
gelegenheid ten paleize verder te werken aan
de uitwerkingen van zijn geodetische waar
nemingen in verband met de grote kaart van
Nederland die hij als zijn hoofdwerk bleef
beschouwen." In maart 1810 was Krayenhoff"
ontslagen als minister en legde hij zijn opper
bevel over het leger neer. Hij was toen afgemat
en zijn moeder was net nog overleden ook:
"Krayenhoff besloot om bij zijn vroegere
hoogleraar Nieuhoff te Harderwijk uit te rusten
en zegt daarna weer te Gouda te zijn voort
gegaan met zijn triangulatie en geodetische
waarnemingen ten behoeve van de kaart,"
aldus een weer tekenend fragment.
De levensbeschrijvingen zijn voorzien van
bijlagen, een chronologisch overzicht en
bronnen alsmede literatuur van en over hen. De
bijlage 'cartografie'bij Krayenhoff memoreert
de 40 landmeters voor en de gigantische
kostenoverschrijding van zijn kaart. Er blijken
twee familie-archieven Krayenhoff te bestaan:
één op het Nationaal Archief en één op het
Gemeente Archief Nijmegen. Zijn dit mogelijk
bronnen voor detailstudies voor De Hollandse
Cirkel? Het artikel van P.H. Craandijk
"Generaal Krayenhoff" uit het blad Eigen
Haard van 1888 leverde Turksma mooie
illustraties op. Bijvoorbeeld 'Napoleon liet een
grote kaart voor zich uitspreiden' van A.C.
Verhees naar een tekening van Ch. Rochussen
maakt nieuwsgierig naar het
werk van de laatste! De
auteur memoreert dankbaar
benutten van een ongepubli
ceerde doctoraalscriptie
(KUN, 1987) van F.J.C.S.
van den Bergh over de
Krayenhoff als militair en
ook die lijkt nader raad
plegen vanuit ons vakgebied
waard.
Het boek is boeiend ge
schreven en zij van harte
aanbevolen! De levens
schetsen van de generaals
zijn leuk gedetailleerd. De
woeligheid van hun tijd
druipt er van af.
Adri den Boer
2<i
