Afb. 2. Uit het instructieboekje.
Twee concentrische schijven aangeduid
met limbus en alhidade op de binnenste
schijf, zoals bij een repetitie-theodoliet,
maken het mogelijk de horizontale
randvcrdcling met de kijker om de eerste
as te laten draaien ofwel de rand-
verdeling aan het onderstel te klemmen
en alleen de kijker om de eerste as te
draaien. De limbus of horizontale
randverdeling met een diameter van
10 cm heeft een dubbele verdeling van
0 tot 320 intervallen van 10 duizendsten
(°/oo). De alhidade waarop de kijker is
bevestigd heeft een nonius met een
verdeling in 20 eenheden zodat de
randverdeling in halve %o kan worden
afgelezen. Ter vergelijking 6400 %o komt
overeen met 400 graden (gon), dus 1 gr.
16 %o, de afleesnauwkeurigheid is dus
1/32 gr. 3 cgr. De verdeling in 6400 %o
is gekozen omdat dit getal zich graag laat
onderverdelen en bovendien de verdeling
in (milli)radialen zeer dicht benadert.
400 gr.is 27t rad. 6283 mrad. 6400 %o
zodat 1 %o 6283/6400 0.98 mrad.
In het gezichtsveld-diafragma van de
kijker is in horizontale en verticale
richting een verdeling van 0 tot 25 %o
aangebracht. Afstanden in het terrein
kunnen worden bepaald met behulp van deze
schaalverdelingen en de geschatte lengte in
dwarsrichting van een waargenomen object.
Op de binnenste schijf van het instrument
bevinden zich twee steunen waarop de kijker kan
draaien om een horizontale as. De diameter van
de verticale randverdeling die met de kijker
meedraait is 6 cm en heeft een dubbele verdeling
van 0 tot 300 aangeduid met voor de elevaties
en - voor de depressies, met een nonius kan in
tienden van schaaldelen (0.94 %o) worden
afgelezen, de afleesnauwkeurigheid is 7 cgr.
Kleine verticale hoeken kunnen dus in de kijker
of op de randverdeling worden afgelezen. De
kijkervergroting heb ik door vergelijking van in-
en uittreepupil geschat op 16 keer. De kijker
heeft nog een uitschuifbare oculairbuis (de
centrale instellens dateert van 1920). De kijker
kan niet worden doorgeslagen. Een verhoging
van de kijkersteunen met enkele cm zou dit wel
mogelijk gemaakt hebben. De binnenste schijf
heeft een buisniveau en aan een van de kijker-
steunen is een collimator bevestigd met in het
brandvlak een verticale draad (invariabele) die
een richting markeert loodrecht op het vlak van
de vizierlijn. De collimator diende om de
stukken (kanonnen) zonder parallax te richten als
de theodoliet in het verlengde van een batterij
wordt opgesteld.
Aan de schijf met de horizontale randverdeling
is een declinator bevestigd, dat is een buis waar
in een magneetnaald is opgehangen. In het
instructieboekje is een kaartje van het oorlogs
terrein tijdens WOI in België en Noord
Frankrijk afgebeeld met de lijnen van gelijke
declinatie in centigraden geldend voor 1 januari
1916 en tevens een tabel met de dagelijkse
variaties. De richting van de magneetnaald komt
overeen met de aflezing 100 op de horizontale
randverdeling. De declinator kan met behulp
van een fijnstelschroef een kleine draaiing om
de eerste as gegeven worden onafhankelijk van
de stand van de horizontale rand.
H.MORIN.
ll.RuEDUi.Cll6 PgRu.
THÉODOLITE H. MORIN
