Varia: Museon selecteert Hollandse Cirkel
Varia: W.F. Hermans over een geodeet
"Het Museon heeft op dit moment zo 'n 260.000
voorwerpen in zijn collectie. Van het enorme
skelet van een potvis tot een unieke sarcofaag
uit het oude Egypte. Van een Hollandse cirkel
tot Romeinse mijlpalen en een spectaculaire
Allosaurus."
Zo start het Haagse Museon de algemene
inleiding tot haar collectie en gezien de grote
diversiteit daarvan is de selectie van juist een
Hollandse Cirkel als object opmerkelijk. Het
Museon-exemplaar bevindt zich in het depot, is
afgebeeld op de site www.museon.nl en wordt
daar als volgt omschreven.
"Deze Hollandse cirkel werd gemaakt tussen
1758 and 1845 door Jan Marten Kleman, een
beroemd instrumentmaker uit Amsterdam. Het
is van messing met een graadverdeling op de
zilveren rand en het heeft een ingebouwd
kompas. De draden in dc diopters zijn van
paardenhaar. Bij gebruik werd het apparaat op
een houten driepoot gezet. Het hoekmeet-
instrument werd bewaard en vervoerd in een
houten kist. In het deksel zit een plakker met
het opschrift: III J.M. Kleman, mathematisch
physisch optisch instrumentmaaker, woont op
de het derde huys van de Nieuwe Zijds
Armsteeg in de Blaauwe Bril no. 168 tot
Amsterdam."
H.C. Pouls noemde deze instrumentmaker zes
maal in zijn boek 'De Landmeter' (1997) en nam
daarin als afb. 7.26 een Hollandse Cirkel van
hem op uit de collectie van Geodesie TU Delft.
In zijn boek 'De landmeter Jan Pietersz. Dou en
de Hollandse Cirkel' (2004) zijn een pseudo
Hollandse Cirkel en een eenvoudige theodoliet
van J.M. Kleman en zoon uit dezelfde collectie
afgebeeld en beschreven (nrs 36 en 37).
"Ik hoor ook de naam van ingenieur Devid,
een naam die tijdens de verdere duur van mijn
verblijf elke dag in de krant zal staan. Devid is,
zegt Ferrari, een oud-leerling van mij, een
neger van zeer eenvoudige afkomst.
Op school blonk hij uit in wiskunde, maar in
talen was hij zo slecht, dat hij zelfs een keer
voor zijn eindexamen is gezakt. Het volgende
jaar slaagde hij en vertrok met een beurs naar
Delft, dat hem binnen de minimale studie
periode als geodetisch ingenieur weer af
leverde. Een schitterende baan als hoofd van
de Luchtfotodienst wachtte hem, maar hij was
brutaal en raakte in conflict met zijn chef, de
toenmalige minister Dr. Ir. Frank Essed. Essed,
een man die cum laude in Wageningen is
gepromoveerd, raakte later op zijn beurt in
conflict met Pengel, richtte een eigen politieke
partij op en is thans 'ambtenaar ter beschik
king', wat betekent dat hij niets te doen heeft
en geen enkele serieuze functie kan bekleden.
Devid werd overgeplaatst naar de middelbare
school als leraar wis- en natuurkunde."
Uit: W.F. Hermans, De laatste resten tropisch
Nederland, De Bezige Bij, Amsterdam 1972,
p. 26
[ir E.S. Devid (1933) studeerde volgens het
Adresboek voor Geodetisch Nederland
(NVG 1999) van 1954-1959 geodesie te
Delft.]
