Historisch Nieuws: 'De ontdekking van de wereld' in
Scheepvaartmuseum
meten en Waterpassen voor Bouwkundigen"
heeft kunnen schrijven en doen uitgeven. Het
boek "Landmeten en Waterpassen voor
Bouwkundigen" zal in de landmeetkundige
wereld wel niet algemeen bekend zijn geweest.
Door de oorlogssituatie kon het "Tijdschrift
Kadaster en Landmeetkunde" in de oorlogsjaren
1943, 1944 en 1945 niet meer verschijnen.
Hierdoor ontbrak destijds de mogelijkheid om
een boekbeoordeling in het tijdschrift op te
nemen, hetgeen in normale omstandigheden
zeker wel het geval geweest zou zijn. Het lijkt er
op, dat na de oorlog het er niet van gekomen is
om een tweede druk uit te geven. In het eerder
geciteerde tijdschrift is in de naoorlogse af
leveringen in elk geval geen boekbeoordeling
van een herdruk opgenomen. Blijft over de
constatering, dat er in het landmeetkundige deel
van mijn boekenkast toch wel een leerboek staat
met een bijzondere voorgeschiedenis.
Tot en met december 2005 is in het (Neder
lands) Scheepvaartmuseum te Amsterdam de
expositie 'De ontdekking van de wereld' te
zien. Tussen 1590 en 1650 ontwikkelde de
Republiek zich tot een spectaculaire zee
varende natie. In de expositie tonen levens
echte driedimensionale scènes de successen en
evenzo grote mislukkingen. Prachtige voor
werpen en schilderijen vertellen over helden
moed en onmetelijke rijkdom. Tot de tentoon
stelling behoort ook een vitrine 'Meten is
weten', illustratief maar met materiaal van na
het tijdvak van de expositie. Om in de 17de
eeuw te weten hoe zuidelijk of noordelijk een
schip was had men een astrolabium (hier een
replica uit 1927 naar Spaans exemplaar van
1588), een jacobsstaf of graadstok (getoond
wordt een exemplaar uit 1791) en een davis-
kwadrant (hier één uit 1743). Om de vaar-
richting te weten was er een kompas (tentoon
gesteld exemplaar: circa 1715). Om de afstand
c.q. snelheid te berekenen werkte men met
lood en lijn: met een zandloper mat de zeeman
de tijd dat het touw afliep, een houten plankje
met een touw er aan ging daartoe overboord.
Door ook interactieve elementen is de tentoon
stelling erg geschikt voor kinderen. Een 'touch
screen' legt van alles uit over lengte, breedte,
instrumenten en gevaren van foute positie
bepaling. Verder wordt bijvoorbeeld Tasman
als cartograaf gepromoot en toont een paneel
het juist gebruik van zeekaarten anno 1602.
Zoals bekend is in de vaste expositie van dit
museum altijd meer over navigatie en carto
grafie te zien. Het is zelfs één van de musea
met een Hollandse Cirkel in de vaste opstelling:
die van Wytse Foppes uit Leeuwarden uit het
midden van de 18de eeuw (zaal 9 Navigatie
18de eeuw)1. Natuurlijk treft men kaarten en
globes van Blaeu aan, maar 'dichterbij' ook een
hydrografische kaart van het Haringvliet van
1890 (zaal 19: Zeemacht ca 1900). Bij het
instrumentarium van het onderzoeksschip
Willem Barents pronkt een intensiteitskompas
uit 1878 naar een model van prof.dr. F.J.
Stamkart, de eerste voorzitter van de Rijks
commissie voor Graadmeting en Waterpassing
(zaal 18a Zee-onderzoek 1878-1884).
Een bezoek zij aanbevolen, zie ook www.
scheepvaartmuseum.nl voor meer informatie.
Adri den Boer
1 Afgebeeld en beschreven in H.C. Pouls, De landmeterjan Pietersz. Dou en de Hollandse Cirkel, Delft 2004, p. 73,
