of naar Sijmon zelf, die enige tijd een bijschool
leidde achter het waaggebouw in de Breestraat
te Edam6.
Jacobsstaf
Op de rechter gevelsteen aan de Kleine Kerk
straat zien we een dame met in haar rechterhand
een Jacobsstaf en in haar linker- een zeemans
astrolabium, de voorloper van de Jacobsstaf7.
Voor haar op tafel staat een wereldbol en ligt een
passer. Op de grond naast haar zien we een boek
en, naar alle waarschijnlijkheid, een kompas. In
het juli-nummer van 2005 van De Hollandse
Cirkel schrijft Adri den Boer in het artikel Bij
een Jacobsstaf in een gevelornament te
Krommenie over een Jacobsstaf in Krommenie8,
welke ik destijds onder zijn aandacht heb
gebracht. Net als dat exemplaar wordt ook het
Edams exemplaar niet in het werk van Mörzer
Bruyns vermeld, maar nu gaat dat werk ook
Afb 4. Gevelsteen Kleine Kerkstraat rechts
meer over de originele stokken en niet specifiek
over gevelomamenten. Abusievelijk vermeldt
Adri dat de Jacobsstaf een lengte heeft van
tussen de 1.5 en 1.8 meter. Uit onderzoek door
W.F.J. Mörzer Bruyns, voormalig conservator
van het Nederlands Scheepvaartmuseum te
Amsterdam, naar de nog 125 bekende Jacobs-
staven blijkt echter dat deze tussen de 582 en
1014 millimeter lang waren9. Literatuur uit het
tijdperk van de Jacobsstaf toont aan dat de lengte
kon variëren van 566 tot 1296 millimeter10, dus
beduidend korter dan de maat die Adri noemt.
Navraag bij Adri leerde dat zijn maten uit het
boek Antieke wetenschappelijke instrumenten
van Gerald L'E Turner komen, een boek dat ook
over de Hollandse Cirkel verwarring zaait11
Kwadrant en Hollandse Cirkel
De middelste gevelsteen aan de kant van de
Kleine Kerkstraat is mogelijk nog interessanter.
Afb. 3. Gevelsteen Kleine Kerkstraat links
6 Eerden-Vonk van der, M.A., Restauratie van twee Edamse kaarten. In: Oud-Edam, jaargang 13 nr. 3 (oktober 1989), p. 3
7 Ifland, P., Taking the Stars, Celestial navigation from Argonauts to Astronauts, Malabar 1998, p. 6-7
8 Boer, Adri den, Bij een Jacobsstaf in een gevelornament te Krommenie, In: De Hollandse Cirkel, jaargang 7, nr. 2 (2005), p. 30-31
9 Mörzer Bruyns, W.F.J.The Cross-staff, History and Development of a Navigational Instrument, Zutphen 1994, p. 100-101
10 Idem, p. 101
1 Pouls, H.C., Boek zaait verwarring rond Hollandse Cirkel, In: De Hollandse Cirkel, jaargang 7, nr. 2 (2005), p. 39-40
15
