noorden gemeten. Het instrument wordt
horizontaal opgesteld, waarna de hoogte van
een punt in het terrein kan
worden afgelezen van de
cirkelrand.
Fabrikant: Keuffel
Esser Co
Commentaar: De toe
lichting op het gebruik is
niet geheel correct. Zodra
het instrument gebruikt wordt moet het met
behulp van de twee niveaus horizontaal, of
beter gezegd de verticale draaiïngsas moet
zuiver verticaal gesteld worden. Daarna
kunnen kompasrichtingen afgelezen worden en
verticale hoeken worden gemeten. Op de
verticale cirkelrand wordt niet de hoogte van
een punt, maar de verticale hoek naar een punt
afgelezen.
In de loop van de 19e eeuw is men in ons land
bij kompasinstrumenten het woord boussole
i.p.v. kompas gaan gebruiken. Waarom dit
gebeurde is mij niet duidelijk. Het getoonde
instrument is een typisch Amerikaans instru
ment, en de vraag is hoe dit in ons land is
terecht gekomen, omdat bij ons voornamelijk,
naast Nederlandse, instrumenten van Duitse
makelij in gebruik waren (later ook Zwitserse).
Het kan zijn dat dit een 'erfenis' van de Marine
uit de tweede wereldoorlog is, een jaartal wordt
n.l. niet genoemd. Onduidelijk is ook waarom
er onder het instrument een rechthoekige plaat
is aangebracht. Een verklaring wordt niet
gegeven.
Op de foto is ook niet goed te zien of het
instrument drie of vier stelschroeven heeft.
Amerikanen hebben namelijk tot ver in de 20e
eeuw ook instrumenten met vier stelschroeven
gebruikt, onder het motto dat een tafel beter op
vier dan op drie poten staat! In de collectie
Geodesie is zo'n instrument van Buff Berger
te zien (oud inv.nr. 114). Het is mij ook bekend
dat een Duitse instrumentenfabriek, ik mean
Askania, voor de Amerikaanse bezetter theodo
lieten met vier stelschroeven heeft moeten
maken.
5. Berg-bousolle
Deze boussole uit ca 1900 werd gebruikt voor
het bepalen van de hoogte in het terrein, maar
is minder nauwkeurig dan
de theodoliet-boussole.
Fabrikant: F.W. Breithaupt
en Sohn
Commentaar: De juiste
schrijfwijze is Berg-
boussole. Het instrument
werd ook wel boussole trans-montagne
genoemd en werd veelvuldig in Ned. Indië
voor gewoon landmeetkundig werk gebruikt en
niet alleen voor de hoogtebepaling, zoals hier
gesuggereerd wordt. De kijker is voorzien van
een niveau, bij inspelende bel kon men ook
met het instrument waterpassen.
Het voorgaande toont duidelijk aan dat men
zeer voorzichtig moet zijn met het gebruiken
van informatie die men via internet kan
verkrijgen. Het is onvoorstelbaar dat er in zo
weinig tekst zoveel onjuistheden en onvolledig
heden kunnen voorkomen. Het is niet mijn
bedoeling geweest de tekst aan te vullen en te
corrigeren, daarom is ook geen contact gezocht
met het Marine Museum. De opzet was aan te
tonen, dat zelfs een beknopte tekst vele tekort
komingen kan bevatten door gebrek aan kennis
bij de samensteller.
Tot slot: hierboven zijn steeds de beeldfrag
menten afgebeeld, zoals de site die ook in
eerste instantie geeft. Aanklikken geeft volle
dige afbeeldingen, zoals de onderstaande van
de bergboussole.
24
