Wanschaffs nog tot in de oorlogsjaren gebruikt,
onder meer bij de puntsbepaling in de droogval
lende Noordoostpolder door de civiel-
landmeter (later prof.ir.) G.J. Bruins. Maar
geleidelijk aan werden het museumstukken, die
ten dele in Delft achterbleven toen de RD in
1963 van Kanaalweg 4 verhuisde naar de R.J.
Schimmelpennincklaan 12 in Den Haag, om
van daar in 1971 te vertrekken naar Apeldoorn.
Geruisloos werden de in Delft achterblijvende
Wanschaffs opgenomen in de verzameling
verouderde landmeetkundige instrumenten voor
het onderwijs aan de PS en de latere Technische
Hogeschool.
Museumstukken
Zo trof de heer H.C. Pouls enkele Wanschaff-
theodolieten aan toen hij in de 70-er jaren van
de twintigste eeuw begon met het inventari
seren en catalogiseren van het oude materiaal
bij Geodesie in Delft30: de eerste W35 gemerkt
No. 1 (catalogusnummer 103 7), een W21
gemerkt No. 5 (catalogusnummer 102 T) met
een afneembare en om te leggen kijker,
eveneens gemerkt No. 5, een Wanschaff
"kadastertheodoliet met ruiterniveau en
horizontale rand van ca. 13,5 cm" (catalogus
nummer 113 T; een W14, vermoedelijk
gebruikt bij de Rijksdriehoeksmeting) en een
"kleine theodoliet met horizontale en verticale
rand", fabrikaat Julius Wanschaff (catalogus
nummer: 295 T\ waarschijnlijk één van de W9
verkenningstheodolietjes van de
Rijksdriehoeksmeting). Bijgevolg kon hij in
1997 in het door hem ingerichte museum van
de Afdeling Geodesie een complete serie van
Wanschaff-theodolieten - van 35 tot 9 cm -
aanwijzen31, kennelijk in de opstelling die ir.
J.H. Makkink (directeur Technisch
Tentoonstellings Centrum: TTC), schrijvend
over Delftse universitaire collecties, bij
Geodesie aantrof en afbeeldde.32
Nadat de verzameling historische geodetische
instrumenten van Geodesie ("het museum")
omstreeks 2000 als universitaire topcollectie in
de schijnwerpers was komen te staan, werd het
Techniek Museum Delft (TMD, de opvolger
van het TTC) belast met de verzorging en bij de
liquidatie van de Afdeling Geodesie in 2003-
'04 ontfermde het TMD zich er volledig over.
Zodoende vinden we de in Delft achtergelaten
Wanschaffs nu onder de nummers 2000102
Geo, 2000103 Geo, 2000113 Geo en 2000295
Geo in de catalogus van het TMD. Het TMD
gaf nummer 2000103 Geo (W 35 No. 1)
tenslotte op 14 november 2005 in bruikleen aan
het Kadaster te Apeldoorn.
Evenals de W 35 No. 1 maakte de W 35 No. 2
eertijds deel uit van de historische collectie van
Geodesie, maar samen met vijftien andere
objecten uit die verzameling was deze tweede
W35 al vóór Pouls' tijd in bruikleen afgestaan
aan het Rijksmuseum voor de Geschiedenis der
Natuurwetenschappen te Leiden33, het huidige
Museum Boerhaave. In de catalogus kreeg het
instrument daar destijds nummer A 95; met
inscriptie "35 cM No II, Rijksdriehoeksmeting
1891 -1904" staat het thans (begin 2006) als V
11896 in het museumdepot.34 Tot de veertien
verder overgedragen instrumenten behoorde
ook een W21gemerkt No. 6 en in de catalogus
opgenomen onder A 95a (begin 2006, samen
met twee opberg/transport-kisten, als nummer
V 10811 in het museumdepot).35 Ons baserend
op de door Schols in 1894 gehanteerde wijze
van identificatie, kunnen we gevoeglijk
aannemen dat No. 5 en No. 6 behoorden tot de
reeks van vier W21 's die ten behoeve van de
secundaire driehoeksmeting in 1895-'97
werden verworven; waarschijnlijk behorend tot
de laatste drie daarvan in 1896 geleverde
exemplaren.
Van Heuvelink36 weten we dat de W 21 No. 5
(die bij het TMD dus) in of kort vóór 1909
gevallen is; hoewel de enigszins ontzette rand
weer netjes kon worden teruggebogen, bleek
dat die aan het ongeluk een grote periodieke
afwijking had overgehouden.
In museale omgeving kennen we aldus beide
W35's, twee W21's, één W14 en één W9. Na
Delft en Leiden komt het Kadaster, en in het
bijzonder de RD, als eerste in aanmerking om
in de werkomgeving verder te zoeken.
In en uit de mottenballen
Als opmaat naar een stichting voor de geschie
denis van de geodesie redigeerde de door de
Nederlandse Commissie voor Geodesie
ingestelde Taakgroep Toekomst van de
Geschiedenis der Geodesie in 1997 een bundel
van inventarisaties, voornamelijk van oude
44
