Voor argeloze bezitters van verloren gewaande
RD-Wanschaffs moet het interessant zijn te
weten welk historisch waardevol bezit zij in
huis hebben.
Dankbetuiging
De heren G.J.I.M. (Gé) Lobé en ir. J. (Hans)
van der Linde (Kadaster) waren mij behulp
zaam bij het zoeken naar en identificeren van
de in Apeldoorn bewaarde Wanschaff-theo-
dolieten. Ing. J.Th. (Joop) Gravesteijn en drs.
R.A. (Rob) Korving (TU Delft) informeerden
mij over de actuele status van het Wanschaff-
bezit van het TMD. Maaike van Rossum
(Museum Boerhaave) en haar collega's was
geen moeite teveel om de beide Wanschaffs in
het Leidse depot voor de dag te halen,
Annemiek van Kruijsdijk (Kadaster Eindhoven)
identificeerde de plaatselijke W14 als No. 6 en
oud-coördinator ir. J.A.J. (Joost) Marissen hielp
mij op weg met de Utrechtse W14 als de
vermoedelijke No. 4. Professor G.J. Bruins
vertelde mij over zijn RD-ervaringen met 'de'
W21, W14 en W9 in de jaren '30 en '40 van de
20e eeuw en Ir. W.A. Claessen (eertijds plaats
vervangend hoofddirecteur van het Kadaster)
informeerde mij over de huisvesting van de RD
sedert het vertrek van de dienst uit Delft in de
jaren '60.
Rectificatie en opmerking Wanschaff
Het in L. Aardoom, "2004:125jaar
Nederlandse Commissie voor Graadmeting,
Waterpassing en Geodesie (1) De Hollandse
Cirkel 6 nr. 1 (april 2004), op p. 12 afgebeelde
instrument met verticale rand is, anders dan het
onderschrift vermeldt, niet een Wanschaff 35
cm-theodoliet, maar een door Herman
Wanschaff - zoon van Julius - geleverd univer-
saalinstrument, bestemd voor ruimtelijke astro
nomische metingen. In de collectie van de
Afdeling Geodesie had het nummer 105 T en
nu, bij het TMD, nummer 2000834 Geo.
Hetzelfde instrument werd in "Geodesie. De
aarde verdeeld en verbeeld, berekend en
getekend (Zutphen 2004, p. 55) door Eric
Berkers e.a. óók aangezien voor een 'W35
"omstreeks 1900gebruikt bij metingen
voor het Rijksdriehoeksnet"
Een moeilijke materie blijkbaar, want zelfs bij
civiel-landmeter A.J.H. Meertens (sedert 1925
betrokken bij de Rijksdriehoeksmeting en later,
als geodetisch ingenieur, hoofd van het bureau)
ging er in zijn intussen klassieke
"Landmeetkunde"(Den Haag 1949) iets mis bij
de illustratiefesearchwaar hij op p. 74
gewaagde van een theodoliet met een randmid-
dellijn van 21 cm (kennelijk een 'W21
vertoont figuur 35, waarnaar hij verwees,
onmiskenbaar een 'W35'.
L. Aardoom
Bronnen en literatuur
1 De ontwikkelingen in grote lijnen zijn in de jaarverslagen
van de RCGW te volgen.
2 Julius Wanschaff (1844-1903) stichtte zijn instrumentenfa
briek in 1872 en verwierf in 1879 patent op een nieuwe
methode voor de vervaardiging van randverdelingen.
Wanschaff maakte in de sterrenkunde naam met zijn zenit-
telescopen, zoals die - onder andere in Leiden (opening
80,5 mm, brandpuntsafstand 100 cm) - vanaf eind 19e
eeuw werden gebruikt bij de waarnemingen voor de inter
nationale breedtedienst, een geodetisch initiatief voortko
mend uit de internationale aardmeting. Voortgezet door
Julius' zoon Herman, werd het bedrijf na 1920 overge
nomen door Carl Bamberg en opgenomen in Askania.
3 Zie: O. Schreiber, "Richtungsbeobachtungen und
Winkelbeobachtungen", Zeitschrift für Vermessungswesen
(ZfV) 1879, p. 97-149.
4 N.D. Haasbroek, "Investigation of the accuracy of
Stamkarts triangulation (1866-1881) in The Netherlands",
Rijkscommissie voor Geodesie, Delft 1974. De theodolieten
bevinden zich in de collecties van het Techniek Museum
Delft, respectievelijk het Museum Boerhaave te Leiden.
5 Th.L. Kwisthout, "Rijksdriehoeksmeting", Tijdschr. voor
Kadaster en Landmeetkunde (K&L) 50, nr. 5
(Jubileumnummer 1 oktober 1934), p. 195-216
6 Idem
7 Voor de onderzoeksmethode, zie: H.J. Heuvelink,
"Bestimmung des regelmassigen und des mittleren zufal-
ligen Durchmesser-Teilungsfehlers bei Kreisen von
Theodolieten und Universalinstrumenten", ZfV 1913, p.
441-452.
8 K&L 1894, p. 110-116
9 Archief Rijksdriehoeksmeting, Kadaster Apeldoorn,
Dagboek 1888
10 Idem, Dagboek Canters 1904
11 Adri den Boer, "Kadaster exposeert RD-historie", Geo-info
2005, p. 570-571 en De Hollandse Cirkel 8 (2006), nr. 1p
20-21
12 C.W. Hoffmann, "Verslag van de Algemeene Vergadering
der leden van de Vereeniging voor Kadaster en
Landmeetkunde, gehouden te Amsterdam den 18en
November 1889", K&L 1890, p. 38-55
47
