Historisch nieuws: expositie "Nooyt Schaad Const
Afb. 1. Museum De Cruquius (foto Mieke den
Boer-Snoei)
Sinds 12 mei en tot en met 31 oktober 2006 is
in Museum De Cruquius bij Haarlem een
tentoonstelling te zien over leven en werken
van Nieolaus Samuelis Cruquius (1678-1754),
de man die met zijn plannen aan de wieg stond
van instituten als KNMI en Rijkswaterstaat.
"Het was in december 2005 precies 300 jaar
geleden dat hij begon met weermetingen. Na
onze wintersluiting openden we deze tentoon
stelling, ook omdat er nog nooit ergens een
tentoonstelling aan Cruquius was gewijd",
aldus drs Gerald Wilmink, directeur-conser
vator van het museum in het 19de eeuwse
stoomgemaal. Waren de denkbeelden van
Cruquius de voedingsbodem voor grote instel
lingen, op één punt kreeg hij geen gelijk. "Zijn
berekeningen van de zeespiegelrijzing waren
zo pessimistisch, dat Holland er nu niet meer
geweest zou zijn", aldus Wilmink.
In 1725 ontwikkelde Cruquius een waterstaats
plan om de problemen van de waterhuishou
ding in Holland op te lossen en hij pleitte nog
tevergeefs voor een instituut dat weergegevens,
waterstanden en dergelijke zou bundelen. Eén
van zijn lijfspreuken, "Nooyt Schaad Const",
een woordspeling op zijn initialen, betekent dat
wetenschap niemand schaadt en werd de titel
van de tentoonstelling. De specialistische
expositie is echt 'smullen' voor landmeters en
kartografen: als bezoekers de tentoonstellings
zaal binnentreden waarschuwt een cartoon van
een landmeter met meetkruis al de deur van de
extra geklimatiseerde ruimte te sluiten en
stappen ze op een projectie van Cruquius'
beroemde kaart van Delfland. Te zien zijn vele
originelen uit diverse verzamelingen. Van
Delfland komt de kist anno 1712 voor de 25
etsplaten van de kaart, een brief over een
mislukte koperplaat, wel gelukte koperen
etsplaten en natuurlijk daarvan gedrukte
kaarten. Uit museum Boerhave komen een
Rijnlandse roede, een meetketting van rond
1800 en gradenbogen van een eeuw eerder.
Hollandse Cirkel
Het Techniek Museum Delft leende een 17de
eeuwse pantograaf met ivoren wieltjes en een
proportieliniaal van rond 1750. Van dat
museum komt ook de koperen Hollandse
Cirkel, zij het dat deze al in bruikleen bij
museum Boerhaave was (verder bijschrift:
"Astrolabium of Cirkel van Dou 18e eeuw").
Een Jacobsstaf van Johannes van Keulen werd
geleend van het Universiteitsmuseum Utrecht
en de Leidse Universiteitsbibliotheek leverde
een gedrukt boekje van Cruquius - zijn vader
heette nog Kruik! - over waterpassingen en
peilingen uit 1729.
Afb. 2. Hollandse Cirkel van Techniek Museum
Delft (foto Mieke den Boer-Snoei)
Adri den Boer
