De AM (Air Ministry) Mark IX bubble sextant
die het als een aanwinst voor hun boekenkast
zagen. Dit laatste moge blijken uit het gegeven
dat vooral de duurdere uitgave (er was een
goedkope en een luxe versie verkrijgbaar) de
meeste belangstelling kreeg.
In welke categorie de landmeters waren
ingedeeld blijkt niet.
Hoewel Puyts werk Grondbeginselen der meet
kunde wellicht passend zou zijn in deze
ambachtelijke serie, is van enige weergave
daarvan niets gebleken. Het boek van Puyt is
ook al in 1786 voor de tweede keer uitgegeven
en dus eigenlijk te vroeg voor deze serie.
Dat geldt trouwens ook voor andere studie
werken, zoals "de beginselen der natuurkunde",
en werken over geneeskunde en historie.
Slot
Ter bescherming van het veelgebruikte studie
boek heeft de familie Steketee dit historisch
werk zorgvuldig opgeborgen in een daartoe
special geconstrueerd opbergkistje (Afb. 8);
in ieder geval een hoopvolle waarborg dat dit
stukje landmeterhistorie nog lang voor het na
geslacht bewaard zal blijven.
Afb. 8. Het boek van Ferdinandusse met de
zelfgemaakte opbergdoos
De AM (Air Ministry) Mark IX bubble sextant
is een Engels R.A.F.-vliegtuignavigatie-
instrument met kunstmatige horizon, uit de
jaren voor en tijdens de tweede wereldoorlog.
Alhoewel geen sextant in de letterlijke
betekenis (het fysieke cirkelsegment ontbreekt),
is de functie gelijk en onder deze naam als
zodanig goed te klassificeren. De Mark IX
werkt met alleen de kunstmatige horizon en is
niet ingericht voor metingen op de werkelijke
kim, in tegenstelling tot duikbootsextanten.
De grote beweegbare spiegel, de vaste kleine
spiegel (vergelijk de voor de helft verzilverde
kimspiegel van de scheepssextant) en het oculair
hebben identieke posities als bij de klassieke
sextant, zodat ook hier de hoekverdraaiïng van
de grote spiegel de helft van de gemeten hoek
tussen horizon en zon of ster bedraagt. De grote
spiegel echter zit niet op een alhidade die
traploos over een cirkelsegment draait, maar
wordt mechanisch in stappen van 10° vast-
geklikt, tussen 10° onder het horizontaalvlak en
80° richting zenith. De extra lange grote spiegel
staat dan ook een beeldopening van 10° toe, en
optische objectvergroting vindt niet plaats. Dit
maakt het in beeld krijgen van het gewenste
hemellichaam sneller en eenvoudiger, de meting
zelf niet nauwkeuriger. In één en elk van de 10
vastgeklikte posities kan de grote spiegel
maximaal 4° 30' 9° elevatiehoek) door
gedraaid worden met een stelwiel aan het
(rechter)handvat. Die extra verdraaiing wordt
getoond op graden- en minutentrommels
(zonder nonius) door openingen in de behuizing
van de sextant.
Indien het hemellichaam zich in een ongunstige
positie binnen het raam van 10° bevindt, kan de
kleine (kim)spiegel éénmalig 2,5° geklapt
worden, waardoor de beeldopening naar hemel-
object met 5° verschuift. Tegelijkertijd wordt
een halve blindering van de afleestrommel
verschoven en wordt de schaalverdeling met 5°
hoger getoond.
Lo Nienhuis
78
