Is in het land der Drievoeters Viervoet koning?
Harrie Luijten
Is in het land der Drievoeters Viervoet koning?
Deze vraag heb ik mij gesteld ten aanzien van
een waterpasinstrument uit mijn (bescheiden)
collectie oude instrumenten, een instrument dat
is uitgerust met vier in plaats van met drie
voetschroeven. De lezer kan zich voorstellen dat
het opstellen van dit instrument een bijzondere
handigheid vereist. Van een tafel met vier poten
moetje maar hopen dat hij niet wiebelt.
Beschrijving van het instrument
Het gaat hierbij om een waterpasinstrument van
de firma Ahrend met een kijker met rechtstaand
beeld. Een buisniveau is bevestigd aan de kijker
buis. Het is geen reversieniveau. De kijker kan
uit de tappen worden genomen, omgelegd en
om de lengteas worden gedraaid. Een helling-
schroef ontbreekt. De vier voetschroeven staan
los op een bodemplaat, die op het statief kan
worden geschroefd. Het gezichtsvelddiafragma
bevat een horizontale en een verticale kruis
draad. De afstandsdraden ontbreken.
Het instrument heeft een randverdeling met
sexagesimale verdeling, een noniusaflezing
van 5' en een boussole met een verdeling die in
graden nauwkeurig kan worden afgelezen.
De firma Ahrend stuurde mij een afdruk van een
prijscourant toe uit 1926 met een afbeelding en
een beschrijving van het instrument. De datum
van fabricage ontbreekt. Deze beschrijving
(spelling De Vries en te Winkel) luidt als volgt:
"No. 6531 Ahrend 's waterpasinstmment met
draaibaren en omlegbaren terrestrische kijker,
verdeelden cirkel en boussole. De kijker heeft
een brandpuntsafstand van 31 cm., een objectief
opening van 30 mm. en een 25-voudige ver
grooting. De cm. verdeling der baken is tot op
200 meter nauwkeurig en gemakkelijk af te
lezen. Justeerbare en verdeelde libel onder den
kijker. De kijker is voorzien van hardbronzen
ringen welke in de justeerbare vorken rusten en
waarin hij om zijn lengteas 180°gedraaid alsook
omgelegd kan worden. Het oculair is voorzien
van afneembaren ebonieten oculair dop, deze
dient om te voorkomen dat het oog te dicht bij
het oculair komt en het glas daardoor beslaat.
Bovendien verleent hij aan het oog eenigen steun
en belet het indringen van hinderlijk zijlicht.
Deze inrichting verlicht het steeds zoo ver
moeiende waarnemen door instrumentkijkers
zeer. Uitdraaiend objectief waardoor onveran
derlijkheid der richtlijn (lees vizierlijn) en groote
stofdichtheid is verkregen, bovendien is het
objectief justeerbaar (centreerbaar). De kijker is
voorzien van centrisch werkende klemschroef en
micrometerwerk voor de zuivere horizontale
instelling. De waterpasstelling geschiedt door
middel van 4 stelschroeven.
De horizontale cirkel heeft een middellijn van
9 cm. en is op zilver in verdeeld. Met den
nonius zijn 5 'af te lezen. De hoogkantige
boussolenaald is 7/ cm. lang en speelt met de
Fig. 1. Ahrend No 6531 (foto 's auteur)
Fig. 2. Hetzelfde instrument van de andere zijde
88
