Afb. 3. Jan Symonsz - Kaart van het dorp
Ruigenhil, 1570
vermoedelijk wat vissershuisjes. Vreemd is dat
de noordpijl zeer sterk afwijkt van het ware
noorden, ongeveer 56 graden. Vermoedelijk
heeft de landmeter zich bij het tekenen vergist.
Het noordwesten van zijn getekende kompas
roos zou in feite het magnetische noorden
moeten zijn, dat zou dan overeenkomen met
het noorden op zijn kaart uit 1564.
De markies Jan van Glymes was een vriend en
medestander van Willem van Oranje. In 1566
vertrok hij, samen met de baron van Montigny,
namens de ontevreden adel naar Filips II in
Spanje om deze in te lichten over de noden van
het volk. Hier stierf hij in 1567. Na zijn
overlijden werd hij schuldig bevonden aan
majesteitsschennis en ontrouw aan de koning
en daarom werden zijn goederen geconfis
queerd. Montigny werd gevangen gezet en in
1570 in de gevangenis gewurgd. De confiscatie
werd later ongedaan gemaakt en Jans erf
genaam, Margaretha van Merode, en haar
gemaal. Jan van Withem, konden de nagelaten
bezittingen aanvaarden. Ondertussen was de
opstand tegen het Spaanse gezag een feit
geworden. De nieuwe markies koos in 1581
openlijk de zijde van Spanje en probeerde
vergeefs Bergen op Zoom in handen van de
hertog van Parma te spelen. De Staten-
Generaal besloten daarom zijn goederen,
waaronder Ruigenhil, aan Willem van Oranje
toe te wijzen.
Het ontstaan van Willemstad
De strijd tegen Spanje kreeg inmiddels in dit
gebied een ongunstig verloop. In 1581 was
Breda gevallen en in 1583 slaagde de vijand er
in Steenbergen te veroveren. Om te voorkomen
dat de Spanjaarden Noordwest-Brabant zouden
gebruiken voor een aanval op Holland en de
scheepvaart naar Zeeland en Bergen op Zoom
konden gaan bedreigen, besloot Willem van
Oranje om het dorp Ruigenhil om te bouwen
tot een vesting.
Het basisprogramma hiervoor werd opgesteld
door de ingenieur Abraham Andriesz.
Uitgaande van het bestaande stratenpatroon
werd een regelmatige zeshoek ontworpen, met
als middelpunt het snijpunt van de Voorstraat
met de loodrecht daarop staande straat voor het
kerkhof, de Landpoortstraat. De noordelijke
punt van die ontworpen zeshoek viel echter in
het water, waardoor er uiteindelijk een vijfhoek
overbleef.
Na de dood van Willem van Oranje in 1584
werd door prins Maurits de bekende landmeter
vestingbouwer Adriaan Anthonisz ingeschakeld
om het werk te voltooien. Alleen het binnen
werk van de wallen en de land- en waterpoort
waren toen klaar. Adriaan Anthonisz 1541 -
1620) was afkomstig uit Alkmaar, op 14 maart
1569 kreeg hij zijn landmetersadmissie. In
1579 werd hij aangesteld tot fortificatiemeester
en in 1584 kreeg hij een benoeming tot super
intendant van fortificatiën. Het is niet duidelijk
in hoeverre Adriaan Anthonisz veranderingen
in het ontwerp heeft aangebracht. Een ontwerp
van hem voor de omwalling is tot nog toe niet
gevonden.
Een "Gront caerte van Willems-stadt" van de
landmeter Symon Dammass van Dueren,
gedateerd 6 januari 1586, laat zien hoe de
situatie geworden was (afb. 4).14 We zien dat de
vesting naar Willem van Oranje is genoemd.
Duidelijk is nog het stratenpatroon van het
dorp Ruigenhil te herkennen, evenals vijf
bastions van het oorspronkelijke regelmatige
zeshoekige ontwerp en verder kleine ver
dedigingswerken aan de havenkant. Ook heeft
de vesting maar één toegangspoort: de "landt
poort
14 Rijksarchief Noord-Brabant, lijst Bracken nr. 877
