Op de kaart staat niet vermeld waarom deze
gemaakt is, maar er is wel een mogelijke
aanwijzing. Aan de oostkant staan aan weers
zijden van de Landpoortstraat in diverse
percelen namen vermeld, o.a. een "joncker
adriaen en in een dubbel perceel "Admirael
duven Voirde Aangezien deze kaart is gemaakt
in opdracht van de tresaurier, dat is de schat
bewaarder of penningmeester van de prins van
Oranje, is het zeer aannemelijk dat de kaart
gemaakt is in verband met de verkoop van
percelen aan de genoemde personen. Bekijken
we de kaart wat nader, dan komen er wat
twijfels over de betrouwbaarheid ervan. Wat
direct opvalt is dat er zeer gedetailleerd een
traditionele kerk is getekend, terwijl er op dat
moment nog geen kerk bestond! Ruim tien jaar
later zou aan de bouw van een achthoekige kerk
begonnen worden. Verder is er evenwijdig aan
de Landpoortstraat, tussen het kerkhof en de
haven, een doorlopende straat getekend die er
nooit geweest is en die dus ook niet opgemeten
kon worden! Voor zover nu nog is na te gaan is
de vorm van de vestingwal redelijk juist weer
gegeven, alleen suggereert de tekening dat we
hier met een wal van steen te maken hebben,
terwijl het in werkelijkheid aarden wallen zijn.
Ook is er een noordpijl getekend die ca. 32
graden oostelijk afwijkt van het ware noorden.
Een redelijke verklaring voor deze afwijking is
niet te geven.
Al met al zijn er voldoende aanwijzingen om te
betwijfelen of deze kaart gebaseerd is op eigen
handig door Dammass van Dueren verrichte
metingen. Het is eerder waarschijnlijk dat deze
kaart gebaseerd is op door de tresaurier beschik
baar gestelde gegevens. In de verklaring op de
kaart wordt trouwens niet gesproken over
metingen, maar alleen dat de kaart gemaakt is in
opdracht "deur commissie van de tresaurier.
Het is zelfs mogelijk dat de landmeter helemaal
niet in Willemstad is geweest en de kaart rustig
thuis in zijn woonplaats heeft getekend en dat
we hier te maken hebben met een nooit uit
gevoerd nieuw stadsplan.
In de 15de en 16de eeuw zijn, vooral in Italië,
veel publicaties verschenen over de ideale stad
en de ideale vesting. Het is bekend dat Prins
Maurits daar veel belangstelling voor had en er
boeken over bezat.17 Bekijken we de kaart van
Willemstad, dan is daar een schaakbordpatroon
op te herkennen. Het lijkt er op dat de land
meter, uitgaande van de bestaande centrum
bebouwing, geprobeerd heeft zo'n plan te
ontwerpen, mogelijk op verzoek van de prins.
Dat verklaart ook de blokken nooit gereali
seerde percelen, die getekend zijn in het
oostelijk (in werkelijkheid zuid-oostelijk) deel
van de stad. We hebben dan tevens een
verklaring voor de tekening van de hierboven
genoemde niet bestaande kerk en straat.
Dat dit plan nooit gerealiseerd is tonen latere
kaarten en de huidige stadsplattegrond. In 1587
waren de vestingwerken (voorlopig) voltooid.
In 1603 verving men de werken rond de haven
door twee bastions, onderling verbonden door
een wal, deze liep parallel met de dijk en werd
in het midden doorsneden door de haven, en zo
ontstond uiteindelijk de zevenpuntige ster die
we ook nu nog kennen.
Prins Maurits heeft zich intensief bezig ge
houden met de ruimtelijke ontwikkeling van
Willemstad. Het raadhuis, dat in 1587 gereed
kwam, was geheel door hem gefinancierd. Hij
vaardigde tal van bouwverordeningen uit en
was intensief betrokken bij de bouw van de
kerk. Willemstad had een hervormde gemeente
met een predikant die door de prins werd
benoemd. In deze nieuw gestichte plaats was
geen oude rooms-katholieke kerk die geconfis
queerd kon worden, zoals elders gebeurde
tijdens de opstand tegen Spanje. Er werd
gekerkt in het raadhuis, maar in 1597 werd
begonnen met de bouw van een achthoekige
kerk, de eerste speciaal voor de protestantse
eredienst gebouwde kerk in ons land. Het
gebouw kwam in 1607 gereed. Deze kerk
illustreert heel goed het verschil met de
katholieke opvattingen. Niet het altaar, maar de
verkondiging stond centraal. De gelovigen
schaarden zich niet achter de priester, maar
rondom de kansel. Het gebouw had geen kruis
vorm, maar was achthoekig gebouwd, waarbij
de gemeente dus rondom de kansel gegroe
peerd zat. Maurits liet ook in de stad een eigen
woning bouwen, het "Princehof", later
Mauritshuis genoemd. Het was in 1623
voltooid, maar de prins heeft er nauwelijks
117
A. Chroust - Die Bibliothek des Prinzen Moritz von Orinien, in Oud-Holland 15 (1897), p. 11-23
