Caert-Thresoor 2006-3
genoeg om verdere aanwijzingen te vinden.
Kort nadat het voorgaande geschreven was
kreeg ik een paar zeer duidelijke foto's van het
Ahrend-instrument onder ogen en deze
bevestigden zonder enige twijfel dat we hier te
maken hebben met een typisch Engels instru
ment. Het betreft hier inderdaad, zoals ver
moed, een 'Y-leveleen waterpasinstrument
dat de naam te danken heeft aan de Y-vormige
vorken waarin de kijkerbuis rust. Dit instru
ment is in 1734 ontworpen door de Engelse
instrumentmaker Jonathan Sisson (1690-1749).
De fameuze instrumentmaker Jesse Ramsden
Afb. 6. Stanley/Tallack, 1914, 'Surveyor's
Y-level'
(1735-1800) heeft later een aantal belangrijkje
verbeteringen bedacht, maar daarna zijn er
nauwelijks essentiële veranderingen aan
gebracht. Het instrument had, evenals andere
Engelse landmeetkundige instrumenten in de
18e eeuw, vier stelschroeven, omdat men voor
het stellen van de verticale as uitging van het
hiervoor beschreven 'kantelprincipe', en
hiervoor werden vier kruislings geplaatste
stelschroeven twee aan twee gebruikt. Eerst in
de 19e eeuw is men ook drie stelschroeven
gaan toepassen.
Ten behoeve van de Nederlandse gebruiker is er
in de kompasdoos een roos aangebracht met de
letters N O Z W (i.p.v. NES W), maar dat is dan
ook het enige Nederlandse aan dit instrument!
In zijn artikel stelt Luijten de vraag waarom de
constructeur vier voetschroeven heeft toe
gepast. Zoals gezegd heeft dit instrument vanaf
het ontstaan vier stelschroeven gehad. De
vraag die nu rijst is: wat heeft de firma Ahrend
bewogen om dit type op de Nederlandse markt
te brengen? Voordelen t.o.v. in die tijd (1926)
bij ons in gebruik zijnde waterpasinstrumenten
had het zeker niet, integendeel.
Uitgave 2006-3 van het tijdschrift Caert-Thresoor bevat onder meer de volgende artikelen:
'De Ortelius-Van Deventerkaart van Zeeland, een kaart met veel staten' door Dick Blonk
'De wereldwijde primaire triangulatie als 'onfeilbare grondslag' voor negentiende-eeuwse
kaarten' door J.M. Mohrmann
'Kunst en Kaart: De Civitas Hierusalem 1538 van Herman van Borculo' door Louis van
Empelen
Informatie: www.maphist.nl/ct.
129
