Varia: 'Stralen des
boogs' (2)
Cisca Simons, conservator techniek van Het
Spoorwegmuseum, zorgde voor een vervolg op
de bijdrage 'Stralen des boogs' (1) in het
vorige nummer. Haar in dank ontvangen tekst:
De borden met daarop de vermelding "straal
des boogs" hebben officieel de benaming
tangentborden. Ze zijn ingevoerd met het
Algemeen Reglement voor de dienst op de
spoorwegen (AR), KB van 27 October 1875,
mede getekend door de Minister van
Binnenlandse Zaken Heemskerk en de
Minister van Justitie Van Lynden van
Sandenburg, uitgegeven 17 november 1875. In
hoofdstuk 2 van dit AR "van het toezigt op de
baan en de bediening der seinen paragraaf 1
"Toezigt op de baan luidt artikel 26:
Op den weg zijn palen geplaatst, aanduidende
den afstand van de eindstations langs de as van
den spoorweg in kilometers en hektometers.
Waar de as van den weg uit regte strekking in
een bogt, of van een waterpas gedeelte in eene
helling of van de eene helling in eene andere
helling overgaat, worden wijzers geplaatst.
Op de wijzers voor de bogen zijn aangegeven
de lengte van den straal van den boog, die van
den boog en die van de aansluitende regte
strekking.
Op de wijzers voor de hellingen zijn aan
gegeven de lengten van de waterpasse en van
de hellende gedeelten, alsmede de sterkte der
hellingen.
Wanneer het verschil in hoogte van eene
helling minder dan drie meter is, behoeven
geen wijzers te worden geplaatst.
De palen en de wijzers moeten van den trein
duidelijk zichtbaar zijn.
De lengten van de straal, de ontwikkelde lengte
langs het hart van het gebogen spoor en de
lengte van het rechte gedeelte volgend op de
boog werden gewoonlijk in meters gegeven,
maar in sommige gevallen ook in centimeters.
Het is vrijwel zeker dat bij de borden in ons
museum de straal in meters is gegeven en de
overige maten in meters en delen daarvan,
waarbij de punt of komma voor de decimalen
door verwering, of mogelijk door een mis
verstand bij herschilderen, verloren is gegaan.
(Tot zover de conservator.) Van senioren is
bekend dat de borden al in geen decennia meer
langs de baan staan.
Archieven en ansicht
De webstek www.hetutrechtsarchief.nl bevat
inventarissen van spoorwegarchieven met
tekeningen met of van tangentborden, -palen
en hellingwijzers.'
Een boekje met oude stationsansichten bevat
een prentbriefkaart van circa 1900 uit Beek (L)
met zo'n hellingwijzer. Uit het bijschrift:
"Interessant is ook de hellingwijzer die we
vroeger langs de lijnen tegenkwamen. Hier
naar links (richting Sittard) een horizontaal
gedeelte van 461 meter, naar rechts helling
1:249, 1400 meter lang. Er is in de loop der
jaren wel wat aan de lijn gedokterd, want later
vinden we 1:253. Of konden ze vroeger niet zo
goed meten? "2
139
Adri den Boer
1 Archief 959 nrs 2064, 3178, 3403, 8029 (tangentpaal en hellingwijzer), 953 en 9182 (hellingwijzer) en 567 (tangentbord);
archief 915 nrs 897 en 930 (tangentpaal en hellingwijzer)
2 H.G. Hesselink, De Nederlandse Stations in oude ansichten deel 2, Zaltbommel 1999 (3e druk), kaart 133
