Lithografische stenen van Amstelland (1898)
"Het hoogheemraadschap Amstel, Gooi en
Vecht bewaart een complete set van 4 litho
grafische stenen uit 1898 die uniek is in
Nederland. Soortgelijke stenen zijn bijna
allemaal verloren gegaan en daarom tegen
woordig uiterst zeldzaam. Drukkerijen
bewaren bij uitzondering nog wel stenen, zoals
Joh. Enschede. De stenen laten zien met
hoeveel zorg in het verleden kaarten gemaakt
werden die betrouwbaar moesten zijn voor het
bestuur en andere betrokkenen bij het waterbe
heer. Het maken van kaarten past in een lange
traditie bij waterschappen, tot de komst van de
waterstaatskaarten van de Topografische
Dienst. In de archieven zijn daarvan nog vele
voorbeelden te vinden. Een deel is tegen
woordig ook digitaal voorhanden."
Zo leidt de website www.agv.nl een tekst in
over de vier in 2005 gerestaureerde stenen,
thans geplaatst in de nieuwbouw van Amstel,
Gooi en Vecht AGV) aan de Spaklerweg 16 te
Amsterdam. Ook het Tijdschrift voor
Waterstaatsgeschiedenis 15 (8-2006) geeft dit
zo door in haar mededelingenrubriek
'Peilingen'.
Kanttekeningen
Bij alle waardering voor de zorg zijn bij deze
tekst toch twee kanttekeningen te maken: er
zijn zelfs in Nederland gelukkig nog wel wat
meer van die stenen bewaard en ook dit water
schap zette de eigen kaartproductie voort na de
komst van de Waterstaatskaart, die van 1865-
1992 werd uitgegeven door Rijkswaterstaat.
In 1869 was de Waterstaatskaart van heel
Noord-Holland al klaar. 1 De eigen kaart van
Amstelland van 1898 kan dus mede een repre
sentatief doel hebben gehad. Ook het
hoogheemraadschap van Schieland liet zo
bijvoorbeeld in 1928 nog een eigen kaart met
familiewapens maken.2
Wat de uniciteit van zelfs alleen kartografische
lithografische stenen betreft past ook een
kanttekening. Acht van zulke stenen van
kaarten van de Over-Betuwe bevinden zich in
het Nederlands Steendrukmuseum te Valkens-
waard. De Topografische Dienst Kadaster te
Emmen koestert nog zo'n 70 tot 80 exemplaren
in het archief, voornamelijk van de kaarten
1:25.000, 1:50.000 en 1:200.000. Enkele fraaie
exemplaren liggen daar in de vaste expositie,
waar ook de landmeetkundige instrumenten
staan. (Juist in 2005 prijkte niet alleen een
lithografische steen, maar ook een transport
karretje daarvoor op de Kadasterkalender.)
Rijkswaterstaat AGI te Delft heeft minstens
een steen van een blad van de Rivierkaart als
tafelblad in een depot (de Meetkundige Dienst
pronkte er ooit mee in de hal!).
Amstelland
Op de kaarten van 1898 staat het gebied van
het hoogheemraadschap Amstelland, dat be
staan heeft van 1525 tot 1990. Dat is het deel
ten westen van de Vecht binnen het huidige
gebied van AGV Daarvoor waren in opdracht
van het hoogheemraadschap al kaarten van
hetzelfde gebied gemaakt in 1772, 1848, 1860
en 1875, die eveneens bewaard zijn. De schaal
van de kaart is 1:25.000. De oudst bekende
kaart van Amstelland dateert uit de 16e eeuw.
Deze stenen zijn (uiteraard) in spiegelbeeld
met de hand gegraveerd door L.J.W. Meijs.
Hij werkte eraan van 1893 tot 1898. Na
goedkeuring van het kaartbeeld zijn ze
gebruikt voor een honderdtal afdrukken op
papier. Na het graveren op de stenen is een
overdruk gemaakt voor een productiesteen
voor afdrukken op papier en voor het
aanbrengen van wijzigingen. Daarom staan
aanpassingen niet altijd op de moedersteen,
maar wel op de afdrukken op papier, zoals de
Adri den Boer
1 Blauw, Maili, Geschiedenis van de Waterstaatkaart van Nederland 1865-1992, Utrecht 2003
2 Hameleers, M., 'Recente oude kaarten' van het hoogheemraadschap van Schieland, in: Caert-Thresoor 1985-2
19
