landversie in de literatuur de meeste aandacht
kreeg. Nadat deze landversie in 1787 gebruikt
was bij de eerste trigonometrische koppeling
van de nationale sterrenwachten Parijs en
Greenwich, werd de verbeterde versie onder
meer door C.R.T. Krayenhoff 1758-1840)
gebruikt bij de triangulatie van de noordelijke
en de zuidelijke Nederlanden. Vooral in het oog
lopend van de Bordacirkel was de hoge poot
waarop de eigenlijke cirkel bevestigd was.3
Velen zullen zich het schilderij waarop
Krayenhoff afgebeeld staat met naast hem het
belangrijkste geodetische instrument van die
tijd, de cirkel van Borda, herinneren. Dit in onze
ogen gammele instrument van Borda werd
weliswaar over de hele wereld gebruikt, maar
Afb. 2. De hydrografische cirkel van Borda uit
1775, hier de eerste representant van de natte
'lijn 'instrumenten genoemd. Bron: Repsoldfig.
124. Deze cirkel werd door Beautemps-Beaupré
in 1820 verbeterd.
kreeg al snel een korter pootje. De Nederlandse
instrumentmakers J.M. Kleman Son te
Amsterdam bouwden een verbeterde Borda
cirkel (zonder pootje, maar met handvat). Het
Boerhaave Museum te Leiden heeft zo'n
exemplaar (artikel no. 9439), dat te boek loopt
Afb. 3. De reflectiecirkel van Mendoza y Rios
uit 1801. Deze reflectiecirkel werd wereldwijd
door hydrografen in vele varianten gebruikt
voor de astronomische plaatsbepaling in
combinatie met het construeren van trigonome
trische kaarten. Bron: Philisophical
Transactions 1801
Borda's Spiegelkreis, um 1775,
nach Borda.
3 J.M. Mohrmann, plaatjes van Borda's cirkel in DHC okt. 2003 p. 72 en Caert Thresoor 2006-3, p. 68
74
