geodesie.
In de geodesie-studieboeken die de landmacht
officier-ingenieur G.A. van Kerkwijk (1799-
1871) schreef voor zowel adelborsten (aan
komende zeeofficieren/hydrografen) als
cadetten (aankomende artilleristen en
topografen), staat rond 1850 (tweede editie
1847) nog steeds Borda's cirkel (met een kort
pootje) beschreven met er naast het universaal-
instrument van Repsold (zie afbeelding 6 en
7).10 Dit wijst erop dat de landmacht-
topografen lang - een halve eeuw - met hun
vertrouwde Bordacirkel aan het meten bleven.
Afb. 5. Droog instrument van Reichenbach-
Borda uit 1816. De Pruisen hadden in de 19de
eeuw een grote overheidsorganisatie voor het
uitvoeren van triangulatiemetingen. Zij
koppelden hun eigen metingen aan de rest van
Europa, die van Krayenhoff, Delambre en
Mechain en via Rusland aan de metingen van
Everest in Brits-Indië. Bron: Repsold fig. 140
De natte 'lijnofwel de hydrografische cirkels,
toegespitst op de Nederlandse situatie
De reeds genoemde hydrografische cirkel van
Borda uit 1777 werd in 1820 verbeterd door de
als "Le père de l 'hydrographie moderne
beroemd geworden C.F. Beautemps-Beaupré
(1766-1854). Het instrument van Borda/
Beautemps-Beaupré werd aan boord van
marineschepen gebruikt voor hydrografische
opnames vanaf 1799, eerst in de Nederlandse
wateren en vervolgens, na 1821in Neder-
landsch Oost- en West-Indië. Door diverse
Afb. 6. Titelpagina van het studieboek
Geodesie voor aankomende land- en zeemacht-
officieren. Kerkwijks Geodesie kwam in vijf
edities uiten wel 1842, 1847, 1855, 1860 en
1865. Dit is de derde editie, die verscheen in
de periode dat de opleidingen voor cadetten en
adelborsten beide in Breda gehuisvest waren,
1850-1857
WISKUNDIGE LEERCURSUS
76
Reichenbach's Borda-Kreis (grofier Theodolit), vor 1816,
nach Liebherr.
TKK GBimriSB MCH
KONINKLIJKE AKADEMIE VOOH DE
ZEE- EN LANDMAGT.
KADETTEN VAN ALLE WAPENEN.
G. A. VAN KERKXVYK,
Majoor-lngenicvr.
DERDE I1KRZIBNK DRUK.
TE BREDA,
tek niiUKKKKiJ van BROESK k COMP.
KONINKLIJKE AKADEMIE FOOR DE ZEE- EX LANDMAGT.
1885.
10 J.M. Mohrmann, plaatje van het in Nederlands-lndië gebruikte Repsold universaalinstrument in DHC okt. 2003 p. 75
