marineofficieren/hydrografen een tijdbal
opgericht als geografisch referentiepunt voor de
triangulatie van Nederlands-Indië.
Vroeg in de 19de eeuw werd voor hydrografen,
geodeten en zeevarenden de sextant (in samen
hang met een chronometer) een onmisbaar
instrument voor de astronomische plaats
bepaling (afb. 8).
Afb. 8. Hydrografische cirkels en sextanten
werden beide de hele 19de eeuw gebruikt bij
trigonometrische werkzaamheden.
Hydrografische cirkels waren nauwkeuriger
dan de sextanten en werden derhalve eerste
soort-instrumenten genoemd. De sextant was
binnen de Koninklijke Marine een tweede
soort-hoekmeetinstrument. Bron: J.P. Kaiser,
Theorie en beschrijving van de thans bij de
Nederlandsche Marine in gebruik zijnde
zeevaartkundige werktuigen. Deel 2, Reflexie
instrumenten (1883)
Rond 1845 had de Koninklijke Marine zo'n
500 zeeofficieren, inclusief de adelborsten, in
dienst, die grondig opgeleid waren om een
astronomische plaats te construeren en trigono
metrische berekeningen uit te voeren. Zij
moesten zich op hun vakgebied van de
nieuwste ontwikkelingen op de hoogte houden
en voor een volgende rang bij een examen
commissie verschijnen, waarin ondermeer een
lid van de Lengtegraadcommissie zitting had.
De na Borda/Beautemps-Beaupré eerstvolgende
grote verbetering van de hydrografische cirkel
was die van de Nederlandse astronoom
professor F. Kaiser (1808-1872). Hij ont
wikkelde voor de Koninklijke Marine in 1841
de prismacirkel (afb. 9). De nauwkeurigheid van
Kaisers vinding, bedoeld voor de triangulatie
werkzaamheden van hydrografen, werd in de
(inter)nationale vaktijdschriften besproken.14
Dit instrument was niet alleen nauwkeuriger,
Afb. 9. De prismacirkel, uitgevonden door
F. Kaiser in 1841, werd omstreeks 1850 in de
Koninklijke Marine ingevoerd als vervanger
voor de hydrografische cirkel van Borda/
Beautemps-Beaupré, die toen zo 'n halve eeuw
in gebruik was. Bron: Pilaar en Obreen,
Tijdschrift toegewijd aan het Zeewezen, 1847
RKRKXK-LVSTRUMENT 2» SOORT.
Sextant Th.Wegener N° 154.
F. Kaiser. "Uber einen neus Prismenkreis". In: Astronomische Nachrichten 21 (1844) 288-296
F. Kaiser, "Over den prismacirkel" en "Korte beschrijving van den prismacirkel van Kaiser, en zijn gebruik". Beide in Tijdschrift
toegewijd aan het Zeewezen. Pilaar en Obreen (1847) 161-172 en 328-336
78
