lijker en overzichtelijker" was dan met het
oude, had de vergadering in december 1925 al
opgemerkt. Met het nieuwe type van registratie
werd niet alleen het arbeidsintensieve visuele
waarnemen en later combineren van de
metingen vermeden, maar ook zal het uiteinde
lijke resultaat zijn verbeterd, omdat de directe
meting van het verschil een kleinere
standaardafwijking zal hebben gehad dan het
verschil van twee onafhankelijke visuele
metingen. Met zijn beide 'fictieve slingers'
deed VM per station twee metingen van de
plaatselijke zwaartekracht. Bij zijn strategie de
buitenste slingers met gelijke amplitude in
tegenfase te laten slingeren en de middelste
geen beginamplitude te geven hield hij
rekening met de mogelijkheid van een
eventuele lengteverandering van één van de
slingers - dus foutieve zwaartekrachtsmeting -
tijdig op te merken.
Zoals voorzitter Muller op 2 april had beloofd,
waren voor de realisatie van het nieuwe
apparaat geen nieuwe slingers nodig geweest:
"The old pendulums of the Stückrath apparatus
have been used."36 Gezien vanaf de voorzijde
van het toestel hing VM de slingers (aan de
achterzijde) van links naar rechts: nr. 88, nr. 90
en nr. 89, en wel met de kanten gemerkt "A"
naar rechts voor 88 en 89 en naar links voor
90.37 Het drietal vormde zo de 'fictieve
slingers' '90-88', respectievelijk '90-89'.
Waarom uitgerekend slinger nr. 91die voor
zover na te gaan nooit moeilijkheden had
veroorzaakt, niet in aanmerking kwam om zijn
taak in het nieuwe apparaat voort te zetten is
onbekend. Hij werd opgeborgen in het kistje en
mocht, naar verluidt, de latere expedities als
reserve meemaken, een functie waarop dan
nimmer een beroep schijnt te zijn gedaan.
Dat VM de messing slingers gebruikte en
daarmee het Stückrath-toestel ten dele 'kaniba-
liseerde', was naar het inzicht van die tijd
minder drastisch dan het nu lijkt. Het
Stückrath-toestel kwam immers weer beschik
baar voor gebruik te land en daar kwam het
met de invarslingers van Fechner beter tot zijn
recht. Niet wetend natuurlijk - we zullen het
nog zien - dat drie van de laatstbedoelde
slingers vier jaar later verloren zouden
gaan!
Via Panama naar Java
De door de Marine beloofde reis in 1926 via
Panama naar Java met de gloednieuwe Hr. Ms.
K XIII werd voor VM een succes. In 1927
terug in Nederland, wachtte hem in Utrecht
-
<//e. -e*-t
Afb. 7. In 1926 verantwoordde KNMI chef-instrumentmaker L.L.M. van Rest nog aanvullende
werkzaamheden aan het door hem gebouwde nieuwe slingertoestel (uit: Utrechts Archief
Archieven van het KNMI 1854-1951, inv. nr. 1323)
-jejz^+r_
36 Vening Meinesz 1932, p. 31
37 Idem, p. 34
100
