het slechts om enkele tientallen kaarten zou
gaan. Maar tijdens het onderzoek in Tresoar
(het Rijksarchief in Friesland) bleek dat er
tweehonderd boven water kwamen. Bovendien
waren er nog enkele kaarten in het bezit van
nazaten van Vegelin van Claerbergen. Dit grote
aantal kaarten leidde er toe dat Gildemacher en
Van der Vaart het eerder genoemde boek
"Een Rijk Bezit" schreven over (de huidige
gemeente) Skarsterlan op de achttiende-eeuwse
kaarten van Vegelin van Claerbergen. Deze
heeft, zo stellen de schrijvers, zeer veel bijge
dragen aan de ontwikkeling van de regio en wel
door de aanleg van polders, wegen, waterwegen
en bossen. Omdat hij alles wat hij ondernam
perfect schriftelijk vastlegde, is de gehele
ontwikkeling van de regio met de kaart in de
hand en zijn 17e eeuwse administratie op tafel
op de voet te volgen. Gildemacher gaat er van
uit, dat Vegelin van Claerbergen de liefde voor
cartografie van zijn vader heeft overgenomen,
die ook al kaarten van deze grietenijen liet
maken. Vegelin maakte kaarten of liet ze maken
voor allerlei doelstellingen, zoals kaarten om
conflicten te beslechten, maar ook kaarten voor
het ontwerpen van dijken en wegen, alsmede
kaarten voor plannen ter verbetering van de
waterbeheersing en zelfs voor belastingheffing.
Uniek is het dat deze cartograaf gebruikers-
kaarten liet vervaardigen, wat destijds niet
gebruikelijk was. Vegelin was volgens de
schrijvers van het boek ook een uitstekend
ondernemer en een goede verpachter voor zijn
boeren. Maar ook was hij dermate kritisch voor
wat de gevaren van de turfmakerij betreft (de
daling van het maaiveld), dat hij er zelfs een
boek over schreef. Volgens beide schrijvers
verdient deze bestuurder-cartograaf en cultuur
technicus Johan Vegelin van Claerbergen
zonder meer een biografie. Het materiaal
daarvoor ligt voor het oprapen, want naast de in
"Een Rijk Bezit" beschreven kaarten is er zijn
archief, dat bestaat uit duizenden brieven, tal
van aantekenboekjes en kladversies (van
kaarten). "Een Rijk Bezit" is een gezamenlijke
productie van de auteurs en Tresoar te
Leeuwarden en is uitgegeven voor Matrijs te
Utrecht. Parallel aan de eerste uitgave van het
boek wordt een tentoonstelling van onder
andere zijn kaarten gehouden in het Museum
Joure. Daarna volgen in oktober nog een
tentoonstelling en een cartografisch evenement
in Tresoar te Leeuwarden (zie elders in dit
blad).
Henk Holsbrink (o.b.v. Leeuwarder Courant)
Ad van der Meer,
Gemeentegrenzen
in Nederland - een
juridisch, technisch
en kadastraal onderzoek,
Proefschrift TV Delft,
ISBN 978-90-5199-518-3,
363 p., 55,-
Wie er aan begint de dissertatie van Ad van der
Meer over gemeentegrenzen te lezen vraagt
zich, als hij de reputatie van de auteur kent, in
hoopvolle verwachting een paar dingen af: Ads
neiging tot eigenzinnige meningen zal toch wel
op enkele plaatsen doorklinken? En: het boek
zal toch wel vlot geschreven, en vooral: fraai
geïllustreerd zijn? En: er zal toch wel veel
systematiek in voorkomen, zoals schema's, en
een gemeentenamenregister waarin ongeveer
alle Nederlandse gemeenten voorkomen?
Vooraf: de dissertatie kent een originele en
persoonlijke themakeuze, die teruggaat op een
oude liefhebberij (voorwoord), maar niet
toevallig ook strookt met zijn studierichting en
werkkring: landmeetkunde/geodesie/geo-infor-
matie. Van die invalshoek is het boek
doortrokken, en je kunt werkelijk zeggen dat
het begrip 'gemeentegrens' hier niet verglijdt
naar een politiek-bestuurlijk vlak, zoals
gemeentelijke herindeling. De drie elementen
van de ondertitel staan in goed evenwicht:
juridisch, technisch en kadastraal (technisch
hier te lezen als landmeetkundig); ik neem de
vrijheid daar meteen aan toe te voegen: en
historisch.
Nu eerst een globale schets van de inhoud.
In de inleiding wordt aangegeven dat de levens
cyclus van (gemeente-)grenzen bestaat uit
allocatie, delimitatie en beheer, en er wordt
meteen gesteld dat de politiek-bestuurlijke
allocatie buiten het bestek van dit werk valt.
Delimitatie en beheer vormen samen het
131
