Afb. 2. De Britse astronoom John Goldingham (uiterst links zittend) in zijn sterrenwacht van
Madras. Goldingham was daar aangesteld door de Astronomer Royal. Bron: Philosophical
Transactions (1822)
De astronomen van de nationale sterren
wachten speelden de hoofdrol, zij bepaalden de
meest nauwkeurige geografische positie en
waren de 'ankers' voor de metingen van
geodeten en hydrografen. Astronomen waakten
over de (nationale) standaard van tijd- en
hoekmetingen en verifieerden de uitkomsten
van geodeten en hydrografen op internationaal
niveau. Vanaf 1822 kwamen alle directeuren
van sterrenwachten en 's werelds leiding
gevende geodeten en hydrografen jaarlijks bij
elkaar op een congres, georganiseerd door de
prestigieuze Royal Astronomical Society.2
In Brits-Indië en in Australië hadden de Britten
al rond 1800 een sterrenwacht, respectievelijk
één in Madras-Nungambakkam en één in
Sydney-Paramatta. Nederlands-Oost-Indië
grensde zowel aan de westzijde, Singapore, als
aan de oostzijde, Nieuw-Guinea en de
Torresstraat, aan het Britse koloniale rijk. Bij
gebrek aan een sterrenwacht om de meest
nauwkeurige tijd te leveren werd in 1839 in
Batavia (nu Jakarta) een tijdbal opgericht. Deze
tijdbal werd ondersteund door twee astrono
mische uurwerken en in bedrijf gehouden door
hydrografen. Het beschikbaar hebben van een zo
nauwkeurig mogelijke (astronomische) tijd was
voor hydrografen, geodeten/topografen en zee
varenden direct gerelateerd aan de nauwkeurig
heid van de door hen berekende sterrenpositie.
Iedere, van overheidswege uitgeruste, sterren
wacht had in die tijd tenminste twee astrono
mische uurwerken. Tot het beschikbaar komen
van telegrafische tijdseinen werden sterren
wachten chronometrisch gekoppeld door middel
van zogeheten chronometerreizen.
In dit artikel zal nader ingegaan worden op de
vraag hoe Nederlandse hydrografen het primaire
2 J.M. Mohrmann, De wereldwijde primaire triangulatie als "onfeilbare grondslag" voor negentiende-eeuwse kaarten, in: Caerf
Thresoor (2006-3), p. 64-71
13
