Een interessante gevelsteen in Friesland (4)
De gevelsteen van Sjoerd Haeckma
F. Ferro beschreef in nummer 2002-3 van dit
tijdschrift een gevelsteen onder de titel "Een
interessante gevelsteen in Friesland"; dit werd
gevolgd door een tweetal bijdragen over
dezelfde gevelsteen in De Hollandse Cirkel
2007-2 en 2007-3. Een interessant detail van
genoemde steen de dato 1655 was de daarop
ingebeitelde landmeetkundig-wiskundige
opgave waaruit men een datum kon berekenen,
wanneer men althans het afgebeelde vraagstuk
zou kunnen oplossen. In het eerste artikel
beschrijft Ferro de historie van deze gevel
steen, die begint met de opdracht van de
Grouster landmeter Sietze Gravius (ook wel als
Sixtus Gravio geschreven) aan zijn collega-
landmeter-hardhouwer Sijoerd Aetesz
Haackma (ook wel als Suffridus Atonis
Haeckma geschreven) om in een gevelsteen
onder andere een wiskundig vraagstukje te
beitelen. Het was niet verwonderlijk dat Sietze
Gravius dit aan zijn collega verzocht. Beiden
hebben elkaar waarschijnlijk zeer goed gekend
en waren mogelijk met elkaar bevriend
geraakt. Sijoerd Aetesz ontving zijn
landmetersadmissie in 1644 en had daarnaast
ook de functie van "landschapshard", wat
zoveel betekent als steenhouwer van het
bestuur van Friesland. Hij maakte carrière,
want hij bracht het tot schepen van de stad
Leeuwarden. Door hun contacten in de
fi-,
Afb. 1. Namen van de landmeters op de kaart
van Idaarderadeel
landmeetkundige wereld was er mogelijk al
een goede verstandhouding tussen de beide
collega's ontstaan. Die was er zeker in de jaren
daarna, toen zij rond 1665 beiden onder leiding
van Bernardus Schotanus een zeer groot deel
hadden in de opmetingen ten behoeve van de
vervaardiging van de 31 grietenijkaarten die
opgenomen zijn in de "Beschrijvinghe van de
Heerlijkckheidt van Frieslandt", waarvan diens
vader, Christiaan Schotanus, de geestelijke
vader was. Uit de atlaskaarten van 1665 blijkt
dat het landmeetkundige aandeel in de
vervaardiging van deze atlas in hoofdzaak het
werk van beide genoemde landmeters was. Dit
met de aantekening, dat de geodetische
kwaliteit van genoemde kaarten maar als matig
kan worden gekwalificeerd. Hun samenwer
king tijdens deze kaartvervaardiging rond
1665, waarvan hun namen als uitvoerders op
de kaart van Idaarderadeel voorkomen ("S.A.
Haacma et S. Gravio designatoribus emend.
B.S.S."), illustreert hun vriendschap (afb. 1).
Hun raadsels op gevelstenen blijven interes
sant, zeker nu ook bekend is dat Haeckma
mogelijk al eerder dan Gravius in zijn woning
een gevelsteen met wiskundige raadsels had
ingemetseld.
Gevelsteen Haeckma
In 1642 kocht Haeckma met zijn bruid Saapke
Jans en zijn schoonmoeder Sytske Johannes
een oud huis, "Klein Hanenburg" genaamd, op
de hoek van de Berlikumermarkt en de
Uniabuurt in Leeuwarden. Een jaar later werd
het huis gesloopt en werd er een nieuw huis
gebouwd. In de nieuwe gevel werd een eigen
handig door landmeter-steenhouwer Haeckma
behakte gevelsteen aangebracht, met daarin
een wiskundige opgave. Deze gevelsteen heeft
tot aan de sloop van het nieuwe "Klein
Hanenburg" in 1907 de gevel van dit huis
gesierd. Daarna werd de steen door de eigenaar
U. Wijnstra geschonken aan het Fries Museum,
Henk Holsbrink
i
SA, Jfaacmt etS- G-ravie Je/jgmatordW'
enund' S-J-S.
(>8
