Varia: de onrechtvaardige
landmeter (2)
Corrupte landmeters. De tekst van de land
meterseed verschilde van gewest tot gewest. De
strekking was echter gelijk: de landmeter
diende vakkundig, eerlijk en onpartijdig te
werken. Desondanks bleven er landmeters die
de eed, en dan vooral de eerlijkheid en onpar
tijdigheid, niet zo serieus namen. Vooral op de
zandgronden in het oosten en zuiden van ons
land bestaan talrijke volksverhalen over
corrupte landmeters, die als geestverschijning
(wedergangers) 's nachts ronddwaalden in de
hoop op verlossing.1 We geven hier twee
voorbeelden.
Vuurmannen en dwaallichtjes. Op een hoeve
stond een boer met zijn knecht in de stal, toen
hij op de heide plots een vuurman zag lopen.
'Zal ik eens fluiten? Hij is toch nog ver', zei de
knecht, en hij floot naar de vuurman. De boer
en de knecht waren nog maar net binnen, of de
vlammen sloegen reeds tegen de deur. De
knecht en de boer waren erg bang geworden,
en de oude vuurman sprak tot hen: 'Al wat rust
moeten jullie met rust laten!' Na een tiental
minuten vertrok de vuurman weer.
Vuurmannen en dwaallichten waren vaak
landmeters die tijdens hun leven niet goed
hadden gemeten; en zo waren er veel!2
De 'gloeiige'. De gloeiige was vroeger een
landmeter. Bij de verdeling van de hei, zowat
100 jaar geleden, voelden de belanghebbenden
bij de Boksheide zich misdeeld. Ze dreven toen
de landmeter op 'nen eed, die moest gezworen
worden op 't stuk dat volgens de Boksheide
aan hen toebehoorde, maar door de landmeter
aan de Weebosch werd toebedacht. Toen zwoer
de landmeter. Hij zei: 'Zowaar als de schepper
van hierboven, sta ik hier op de grond van
Weebosch.' Dat was een deugniet, die
landmeter. Hij had grond van de Weebosch in
zijn klompen geschept en 'n lepel, zogezegd
een schepper, in zijn muts gestopt. Omdat hij
zijn eed had geschonden moest hij als een
'gloeiige' ronddwalen.3
Uit: Hans Pel, Op de kaart gezet - Hendrik
Verhees, Boxtel 2007
Niet altijd is de landmeter de klos. In mijn
jeugd werd bij de boeren te Vleuten (mijn
geboorteplaats) verteld, datje in het Land van
Tuil en 't Waal na twaalf uur 's nachts beter
niet buiten moest komen, want dan hoorde je
alleen maar gezucht, gesteun en gekreun. De
verklaring luidde, dat de boeren die tijdens hun
leven grensstenen hadden verzet, na hun dood
veroordeeld waren stenen te sjouwen.
Reactie Marden van Zoeren
Re-enacting Het Leege Land
Op 16 mei werkte luitenant Gerard van Uppelschoten met een assistent op het Geniemuseum
in Vught. Op dinsdag 20 mei gaf Het Leege Land een lezing over historische landmeetkunde
bij de heemkundekring in Boxtel. Op donderdag 29 mei bracht Het Leege Land de landmeter
Hendrik Verhees tot leven voor de basisscholen van Boxtel.
(www. hetleegeland.nl)
1 Zie: Auke van der Woudt, Het lege land. De ruimtelijke orde van Nederland 1798-1848, Amsterdam 1987, hoofdstuk
'Landelijke metafysica'
2 Een verhaal uit de regio Heers uit Belgisch Limburg, zie www.volksverhalenbank.be
3 Een oud verhaal van Meester Rijken (1861 -1942) uit Veldhoven over een oneerlijke landmeter, door hem in zijn handschriften
opgetekend. Boksheide is een gehucht bij Eersel (NB). Meerteninstituut, id: LYST051zie www.volksverhalenbank.nl. Zie over de
'gloeiige' ook: Nico Roymans, Over de gloeiige, in: H. Franken (red.) Kroniek van de Kempen 3, 1983, p. 40-41
79
