de Nederlandse overheid.17 Het "Opperhoofd",
zoals de leider daarvan toen genoemd werd,
werd aangesteld, betaald en ontslagen door de
Minister van Koloniën, die vaak dezelfde
persoon was als de Minister van Marine. Het
door hem benoemde Opperhoofd was iemand
met een brede belangstelling. Het karakter van
Deshima wijzigde zich hierdoor van een
handelspost in een regeringspost, waar niet de
handel, het geld verdienen, maar de uit
wisseling van kennis de hoogste prioriteit
kreeg.18 Vanuit de regeringszetel Batavia werd
het Nederlandse eiland Deshima, gelegen in de
baai van Nagasaki, bevoorrraad en kreeg het
Opperhoofd zijn instructies (afb. 9). Omdat er
in de instructies ook het dagelijks bijhouden
van meteorologische waarnemingen stond
hadden we al, vóór de oprichting van het
KNMI, de beschikking over zo'n halve eeuw
onafgebroken weerobservaties.
Tijdens de Britse tussenperiode van Nederlands-
Indië (1811-1816) was er geen contact meer met
Batavia en deed Raffles twee pogingen Deshima
onder Britse invloed te brengen. Dit lukte niet
en de Nederlandse vlag bleef daar wapperen.
Juist deze vlaggenmast was een primair
triangulatiepunt, terug te vinden in door over
heden uitgegeven publicaties (afb. 8 en 11).
Toelichting op tabel 5:
In de periode 1800-1860 was een overheids
functionaris als Opperhoofd van Deshima
aangesteld.
Kolom 1 en 2: Na het herstel van het bestuur
in Batavia waren J.C. Blomhoff (1779-1853)
en J.F. van Overmeer-Fisscher (1800-1848) de
eerste belangrijke leveranciers voor de Leidse
Japan-collectie.
Aaron Arrowsmith 1750-1823) werd in 1820
aangesteld als "Hydrographer to His Majesty"
en stond daarmee, hiërarchisch gezien, boven
Capt. James Horsburgh (tabel 1).
Kolonel J.W. de Sturler en P.F. von Siebold
(1796-1866) kwamen op 9 augustus 1823
samen, aan boord van De Drie Gezusters, aan
in de baai van Nagasaki.
In 1859 werd de "factorij in Japan" gesloten en
Afb. 8. Detail kaart van Deshima, afkomstig
van de kaart van de baai van Nagasaki, in
1828 opgenomen door Siebold en LTZ
Pistorius. Rechts de vlaggenmast.
kwam Siebold terug voor zijn tweede bezoek
aan Japan, dat liep van 1859 tot 1862. Hij was
op 30 april 1831 "dirigerend officier van
gezondheid der 2de klasse" geworden. Niet
meer werkzaam als arts, was hij per 23 januari
1848 inmiddels kolonel titulair bij de Generale
staf van Nederlands-Indië en op 7 oktober
1863 verliet hij, na ruim 40 jaar, als generaal-
majoor de Landmacht.
Kolom 3: cdt commandant. KTZ Kapitein-
ter-zee, in de Royal Navy Captain (capt). De
rang van de Franse marineofficier N. Guérin
was Capitaine de vaisseau ofwel KTZ. Alle in
deze kolom genoemde oorlogsschepen hadden
hydrografen en geijkte chronometers aan
boord, waarmee ze nieuwe basispunten konden
inmeten en oude konden verifiëren.
Op ieder schip van Nederland naar Deshima
werden ondermeer kijkers, chronometers en
sextanten meegestuurd. Reparatie en herkeuring
van deze apparatuur vond vervolgens weer in
Nederland plaats. De LTZ Luitenant ter zee
Pistorius assisteerde Siebold bij het maken van
astronomische plaatsbepalingen en het
construeren van zijn zeekaart van Nagasaki.
Pistorius construeerde in 1832 een kaart van de
zuideringang van Straat Banka.
De Franse Schout-bij-nacht J.B. Cécille (1787-
1873) was als de commandant van het
"Escadre d'Extréme 1'Orient" de tegenvoeter
van Admiraal Thomas John Cochrane (1789-
1872), de commandant van het Britse "China
3\(&<tUnflstltt facbnjj
DSfttatA.
17 Het bij het Comptoir Deshima, de factorij in Japan, geplaatst personeel staat vermeld in de Almanak en Naamregister van
Nederlandsch Indië.
18 Grant K. Goodman. Japan: The Dutch experience (1986)
93
