Afb. 9. Schets van de Baai van Nagasaki,
afgebeeld op de Sieboldkaart van 1828
Squadron". De functie van de Amerikaanse
Admiraal James Biddle (1783-1848) was
"Flag-officer East-India Squadron". In
augustus 1853 arriveerde de Russische
admiraal Pontiatine. Na Fabius' eerste bezoek
in augustus 1854 volgde de Britse schout-bij-
nacht J. Stirling met zijn eskader. Al deze
bezoeken waren vlagvertoonreizen, een
projectie van 's werelds machtsverhoudingen
ofwel gunboat diplomacy genoemd.
De oprichting van de Japanse Marine, op
15 augustus 1854, valt samen met het eerste
Japan-bezoek van G. Fabius (1806-1888).
De koppeling van de kaart van Japan met de
rest van de wereld
In de 19de eeuw was in Nederland de Universi
teit te Leiden het belangrijkste kenniscentrum
voor het Verre Oosten. De directeur van het
Nationale Museum voor Natuurlijke Historie,
C.J. Temming (1778-1856), verzocht in 1828
de Koning om alle officieren van gezondheid
te gelasten om, zoveel het hun hoofdbezig
heden toeliet, zich bezig te houden met het
verzamelen van "natuurproducten", zoals hij
dat toen noemde. Niet alleen Marine- en
Landmachtartsen, maar ook alle door de
overheid aangestelde wetenschappers stuurden
hun natuurhistorische en etnografische
vondsten steevast naar Leiden. Zo ook Siebold,
die, wanneer er een schip naar Batavia ging, de
door hem verzamelde spullen in kisten
meegaf.19 Reeds vóór Siebolds eerste bezoek
aan Japan had men in Leiden enige originele
Japanse kaarten.20 Van deze kaarten wist men
dat de wetenschappelijke grondslag op Franse
leest geschoeid was.21
Onder leiding van de astronoom Ino Tadataka
(1745-1818) was een (militaire) kaart van Japan
geconstrueerd, die na zijn dood, in 1821 gereed
kwam en door de Japanners Ino-kaart genoemd
werd.22 Door de ontmoetingen van Siebold met
de beste leerling van Tadataka, de Japanse
hofastronoom Yoshitoki/Sakusajemon Takahashi
(1785-1829), tussen 1826 en 1828, kwamen
details aan het licht welke het mogelijk maakten
de militaire kaart van Japan te relateren aan de
Greenwich-nulmeridiaan.23 De geografische
lengtegraad van de Ino-kaart bleek gebaseerd te
zijn op de nulmeridiaan van Miyako (nu Kyoto),
de sterrenwacht Asakusa (afb. 10). Omdat
Takahashi goed op de hoogte was van de
westerse meet- en rekenmethodiek en de
Japanse astronomen graag de Krusenstern-
kaarten wilden hebben, kon Siebold de
Afb. 10. Logo van de Japanse sterrenwacht
Asakusa (1782-1842). Bron: internet
19 Algemeene Konst- en Letterbode (1829) II: "62 Kisten met verschillende voorwerpen tot de Natuurlijke Historie van Japan
betrekkelijk zijn in goede staat in Leiden ontvangen."
20 Algemeene Konst- en Letterbode (1815) II 283-284
21 Citaat uit Monatliche Correspondenz 1 (1800) 60: "Die Hauptpunckte der Insein sind nach denselben Gründsatzen wie die
Europaischen, orientiert."
22 De nalatenschap van Ino bevatte 225 kaarten: Mesures réelles des cötes résultats practiques des arpentages (1821
23 Siebold noemt deze hofastronoom Sakusajemon Takahashi. In de nieuwste Japanse biografie staat hij als Yoshitoki Takahashi.
De Japanse maten en gewichten zet Siebold om naar ons (sedert 21 aug. 1816 ingevoerde, decimale) stelsel en hij beschrijft
deze omrekening in zijn levenswerk: Nippon. Archiv zur Beschreibung von Japan (1832-1858).
94
