Krusenstern-kaarten ruilen voor enkele Ino-
kaarten. Vervolgens kon Siebold door de omzet
ting van Japanse eenheden naar ons stelsel de
Japanse Ino-kaarten koppelen met de eveneens
trigonometrisch opgenomen westerse kaarten.24
Het grootste probleem hierbij was niet zozeer het
rekenwerk, maar het feit dat de Japanse militaire
kaarten geheim geklassificeerd waren en onder
geen beding in handen van andere mogendheden
mochten vallen. Siebold zag kans een aantal van
deze geheime militaire kaarten over te tekenen
en naar Nederland te sturen. Een deel van zijn
inspanning bleek vruchteloos toen op 11 mei
1828 het schip Cornells Houtman in een
vliegende storm op de rotsen liep en 89 kisten
van Siebold, met ondermeer geheime Japanse
kaarten, op het Japanse strand aanspoelden. Een
Japanse reactie bleef niet uit, Siebold werd
gevangen genomen op verdenking van een
Russisch spion te zijn en Takahashi werd
onthoofd. Toen dit drama in Nederland bekend
werd dacht men Siebold nooit meer terug te zien.
Tot opluchting van velen werd Siebold door de
Japanners mild behandeld, tot persona non grata
verklaard en naar huis gestuurd. Begin 1830
keerde hij veilig in Batavia terug.25
Vanuit Nederland bezocht Siebold in 1834
Krusenstern in St Petersburg en vele andere
prominente wetenschappers, zoals Carl Ritter
(1779-1859), C.G. Ehrenberg (1795-1876) en
Alexander von Humboldt (1769-1859). Het
resultaat hiervan werd gecombineerd met de
kennis van P. Melvill van Carnbee en neer
gelegd in Siebolds Erklarung, die verwijst naar
alle belangrijke trigonometrische werken uit
zijn tijd en die als de Japanse annex op de
Horsburgh zeemansgidsen en op de geo- en
hydrografischeberekeningen van Heinrich
Berghaus (1797-1884) gezien kan worden.26
Daarna werden in de nieuwere Horsburgh
edities weer de bevindingen van het duo
Siebold en Melvill van Carnbee vermeld.
Conclusies
IEr is een overweldigende hoeveelheid
origineel Nederlands materiaal ofwel
primaire bronnen bewaard gebleven.
Alleen al over de trigonometrische kaarten
bestaan uitvoerige beschrijvingen, zoals
Répertoire de cartes, publié par l'lnstitut
Royal des Ingénieurs Néerlandais (1855),
Lijst van gedrukte kaarten voorhanden in
het Archief de Genie van het Ministerie
van Oorlog (1857) en P.A. Leupe,
Catalogus der verzameling van kaarten van
het Ministerie van Marine (1872). Het
Nationaal Archief heeft zelfs een aparte
kloeke catalogus met de aldaar aanwezige
trigonometrische/hydrografische kaarten
(Inventarisreeks no 4-1993).
2. Alle Land- en Zee-officieren (geodeten/
topografen en hydrografen) en astronomen
waren overheidsdienaren. Zij werden aan
gesteld, betaald en ontslagen vanuit de
Staatsbegroting. Hun taken, (jaar)verslagen,
(meet)rapporten en bevindingen zijn nog
alom in het Staatsblad en de daarmee
gerelateerde publicaties terug te vinden.
3. De in het vorige punt bedoelde personen
zijn de grondleggers van de rijksgrenzen in
Nederland en in Nederlands Oost- en
West-Indië.
4. In de 19de eeuw kon alleen de overheid,
door een samenwerkingsverband tussen
een drietal departementen, te weten: het
Ministerie van Marine (hydrografen), het
Ministerie van Oorlog (geodeten en topo
grafen) en het Ministerie van Binnen
landse Zaken (astronomen verbonden aan
de nationale sterrenwacht), de omvangrijke
triangulatiewerkzaamheden realiseren.
5. Al zou men alle Nederlandse bronnen
negeren, dan is er nog de Britse en
Franse vakliteratuur, waarin, voor de
eerste helft van de 19de eeuw, zeker zo'n
50 Nederlandse hydrografen met hun
kaarten en zeemansgidsen terug te vinden
zijn. Daarnaast zijn de Nederlandse
geodeten en astronomen, met hun publi
caties, ondermeer vermeld in O. Börsch,
Internationale Erdmessung. Geodatische
Literatur. (1889).
95
24 Shigeru Nakayama. A history of Japanese astronomy (1969)
25 P.F. Siebold. Voyage au Japon exécuté pendant les années J823 a 1830; ou description physique, géographique et historique de
I'Empire Japonais (1839)
26 Heinrich Berghaus. Asia: Sammlung von Denkschriften in Beziehung auf die Geo- und Hydrographie dieses Erdtheits (1832)
