Een halve Hollandse cirkel is geen Hollandse cirkel
Een halve Hollandse cirkel is geen Hollandse
cirkel, dus is dit een onjuiste of beter gezegd
onzinnige benaming voor een instrument.
Aanleiding voor dit artikel is de benaming die
gegeven is aan het meetinstrument dat
afgebeeld is op de voorkant van nummer 2008-
2 van dit tijdschrift (afb. 1). Op de binnenkant
van de omslag en op pagina 50 wordt dit
instrument aangeduid als een halve Hollandse
cirkel (eerder gebeurde dat ook in Geo-info
2008-2, p. 60). Deze benaming is fout. Op de
Adan-expositie zelf was de toelichting dan
ook: "Halve cirkel, vermoedelijk 18e eeuw,
collectie Geodesie DelftHet afgebeelde
instrument is een eenvoudige uitvoering van de
grafometer of halve cirkel. Dit type meetin
strument is uitgevonden door de Fransman
Philippe Danfrie (1535-1606) en in 1597 door
hem beschreven in een publicatie, getiteld
'Déclaration de l'usage du graphomêtre'.
Afb. 1. Dit is geen halve Hollandse cirkel,
maar een eenvoudige grafometer of halve
cirkel.
Afb. 2. Ph. Danfrie - tekening van de
Graphomêtre, 1597
kunnen herinneren, alleen is het bijzondere
hier dat de liniaal scharnierend is gemaakt om
hem gemakkelijker op te kunnen bergen. Het
National Maritime Museum in Greenwich
bezit een instrument van Danfrie dat bijna
gelijk is aan de afbeelding in zijn publicatie.'
De foto van afb. 3 toont een fraai instrument
uit de werkplaats van de Fransman Richer
(opgericht ca. 1780). Deze grafometer heeft
een ingebouwd kompas, twee buisniveaus,
Bijgaande afb. 2 is afkomstig uit deze publi
catie. Op deze illustratie is ook nog een teken
hulpmiddel te zien, een z.g. rapporteur.
Gepensioneerde tekenaars van het kadaster
zullen zich zeker nog wel zo'n instrument
Afb. 3. Grafometer of halve cirkel van Richer,
begin 19e eeuw
Henri Pouls
1 Hélène Demoriane, L'art de reconnaïtre les instruments scientifiques du temps passé, (Paris) 1974, p. 61 en 62
11.5
