Hoe rond 1845 Nederlandse officieren Deshima en
daarmee Japan op de kaart zetten
In de eerste helft van de negentiende eeuw werd
Nederland trigonometrisch gekoppeld via de
basislijn van Jever-Varel en die van Duinkerken-
Mont Cassel met het Groothertogdom
Oldenburg (nu Duitsland) respectievelijk
Frankrijk en daarmee met de rest van de
wereld.1 Het tastbare resultaat van al dit meet-
en rekenwerk was de Topographische en
Militaire kaart van het Koninkrijk der
Nederlanden.2 In opdracht van de overheid en
Afb. 1. Britse vermelding van hun basispunten
met de Chinese vertaling, gedeelte van de lijst
Amoy-Shanghai
onder de wetenschappelijke leiding van de
Lengtegraadcommissie (1787-1850) kwam deze
kaart tot stand in 1850. De hoogst haalbare mate
van nauwkeurigheid werd bereikt door de
internationale samenwerking van astronomen,
geodeten en hydrografen die vanaf 1820
verenigd waren in de Royal Astronomical
Society. Het wel en wee van al dit werk is in
(inter)nationale vakpublicaties terug te vinden.
Slechts weinigen realiseren zich dat dit arbeids
intensieve werk uitgevoerd werd door
honderden officieren. Zowel land- als zee
officieren werden hiervoor opgeleid en hadden
ondermeer de vakken astronomie, wiskunde en
geodesie in hun pakket.3 Vele officieren deden
na hun opleiding niet alleen praktijkervaring op
met de trigonometrische opnames in Nederland,
maar ook bij hun term in Oost- en in West-
Indië.4
Nederlands-Indië
In Nederlands-Indië waren de meetomstandig-
heden aanzienlijk ingewikkelder dan in
Nederland. De afstanden in dit immens grote
eilandenrijk waren enorm en de terreinsge
steldheid, door de duizenden nog niet in kaart
gebrachte banken, ondieptes en riffen zonder
meer moeilijk, zo niet gevaarlijk. Voor de
coördinatie van al dit werk werd in 1821, onder
leiding van de Commandant Zeemacht
Jeroen Mohrmann
11.List of Latitudes and Longitudes of places
between Amoy and Shanghae.
[This list appertains entirely to the surveys in Nos. 1,2,3,5, and 6, and
the positions are given nearly according to the latitude of the places, com
mencing at the south. Many of those already given in the surveys are here
omitted.]
Place and Spot; with the Chinese characters
and Pronunciation in the Court Dialect.
N. Lat.
E.Lono.
Chapel island, jjC Tungting.
Hoo-e tow baypoint, |1| jj§ Weitau.
Chimmo baypagoda, ftfj Kusiu t4h.
Ockseu I.; high part of W. I. tft Wukiu.
Lnmyet I.; western peak. Chungtung shin.
Double island,
Prtgoda,
Three Chimneyssummit, 639 feet.
South reef, -
Turnabout-L; highost part |-M Niu sh&n.
tlactanpeak, 1420 feet, |X| Kiun shin.
North rock, -
White Dogsbreakwater, n 7\ Pekiuen.
24° 10/3
24° 31'
24° 42'
24° 59/3
25° 12/3
25° 15/8
25° 22/2
25° 22/1
25° 23/1
25° 26'
25° 35/7
25° 45/4
25° 58/1
118°13/5
118° 31/5
118° 42'
119° 29/1
119° 36'
119° 42/3
119° 41/9
119° 45/3
119° 51/5
119° 5B/7
119° 51/3
119° 50/8
|119° 57/0
3 Meetkunstige beschrijving van het Koninkrijk der Nederlanden bevattende de getallenwaarden, gebruikt bij de zamenstelling
van de Topografische en Militaire kaart van het Rijk. Uitgegeven op last van het Ministerie van Oorlog, door het Topografisch
Bureau. (1861)
2 Dit was een pakket van elf bladen, "Vervaardigd door de officieren van den Generalen Staf en gegraveerd op het Topografisch
Bureau van het Ministerie van Oorlog".
3 G.A. van Kerkwijk, Geodesie. Uitgegeven in vijf edities: 1842, 1847, 1855, 1860 en 1865. [dit was een verplicht studieboek
voor zowel Land- als Zee-officieren]
4 In de eerste helft van de 19de eeuw staat doorgaans op de Nederlandse zeekaarten: Trigonometrisch opgenomen door [naam
van de hydrograaf]. Daarna vanaf ca 1856 staat op van overheidswege uitgegeven zeekaarten: Uitgegeven door de
Hydrografische dienst. Beide vermeldingen geven aan dat de onderhavige kaart in het wereldwijde triangulatienet opgenomen
is en dat daarmee de lengtegraad gerelateerd is aan de Sterrenwacht van Greenwich. In het prille begin werd o.a. door P. Melvill
van Carnbee, op zijn trigonometrische kaarten, zowel de lengte van Parijs als die van Greenwich in de boven-/benedenrand
weergegeven.
83
