Afb. 2. Nauwkeurigheids-Poolplanimeter van F. Hohmann
kostprijs ad 500 (Zwitserse) "Fres van het
instrument bleek, zo stelt Stucki, bij lange na
niet voldoende te zijn om de door Coradi
gemaakte kosten te dekken.
Planimeter
Een nieuwe technische ontwikkeling was ook
de uitvinding van de planimeter in de tweede
helft van de 19e eeuw. Nog in het laatste
decennium van die eeuw werd bij het kadaster
in voorkomende gevallen de oppervlakte van
een perceel bepaald door dat perceel in een
aantal driehoeken te verdelen. Daarna werden
met passer en schaal basis en hoogte van deze
driehoeken bepaald en de gevonden factoren
vermenigvuldigd en opgeteld met als uitkomst
de grootte van het perceel. Deze werkwijze
was al vanaf de oprichting van het Kadaster
gebruikelijk. Door de komst van de planimeter
werd dit instrument benut bij de grafische
oppervlaktebepaling en verdween op uitzonde
ringen na genoemde methode van de
driehoeken. P.W.H. Paulussen beschreef in zijn
twee bijdragen van de jaargang 1887 een aantal
planimeters. Paulussen vermeldde onder de
titel 'Nauwkeurigheids-Poolplanimeter' als
eerste de planimeter van het patent van
Hohmann-Coradi (afb. 2).
(Gottlieb Coradi stichtte in 1880 in Zürich een
mathematische instrumentmakerij; musea
bezitten planimeters van hem vanaf zeker
1886.2) Vervolgens beschreef Paulussen de
werking, het bewijs en het gebruik van deze
door F. Hohmann, Bauambtmann te Bamberg,
uitgevonden verbeterde nauwkeurigheids-
poolplanimeter. In het onderschrift op de eerste
bladzijde vermeldde hij echter: "Dit instrument
wordt niet meer vervaardigd en is vervangen
door de in de volgende aflevering te
beschrijven meer doelmatige constructies."
Sommige lezers herkennen mogelijk nu nog uit
hun opleiding een hierbij afgedrukte vergelijk-
Afb. 3. Figuur van de bewijsvoering van de
Nauwkeurigheids-Poolplanimeter van
F. Hohmann
2 Zie www.sciencemuseum.org.uk
146
