In 1974 géén Wanschaff in Kootwijk, of: een kleine
geschiedenis in groot verband
Afb. 1. Repetitiecirkel van Borda-Lenoir tijdens
de opening van het satellietwaarnemingsstation
bij Kootwijk31 mei 1974 (coll. ir. T.J. Poelstra)
Anders dan eerder1 werd geschreven, pronkte
de Technische Hogeschool Delft bij de
officiële opening van haar nieuwe waar
nemingsstation - later observatorium - voor
satellietgeodesie bij Kootwijk op 31 mei 1974
niet met de Wanschaff-theodoliet W 35 No. 1
anno 1887, maar met een bijna honderd jaar
oudere repetitiecirkel volgens Borda. Dit blijkt
onomstotelijk uit een foto die op de openings
dag was gemaakt en door ir. Theo J. Poelstra,
destijds actief betrokken bij de bouw en inrich
ting van de nieuwe vestiging, is bewaard.
Uitgaande van de vereiste technisch-weten-
schappelijke functionaliteit en van bestaande
omgevingsfactoren ontwierp de Haagse archi
tect K.J. Roosendaal een gebouw, bestaande uit
vier haaks op elkaar staande vleugels, uitwaai
erend vanaf een ruime entree, annex ontmoe
tingsruimte.2 Die grote ruimte moest in het
midden worden onderbroken, een goede
gelegenheid voor - het was omstreeks 1970 -
het creëren van een verzonken zitgedeelte: een
'zitkuil'. Ter verfraaiing werd die aangevuld
met een gemetselde vijver en daarin een zuil
met een plateau dat uitnodigde tot het plaatsen
van een kunstwerk. Omdat een passend kunst
werk in mei 1974 niet voorhanden was, werd
gedacht aan een opvallend gebruiksvoorwerp,
dat de functie van de nieuwe vestiging zou
symboliseren: een tijdelijk aan de historische
collectie van de Onderafdeling Geodesie te
onttrekken antiek geodetisch instrument.
'Kootwijk' zou immers de Nederlandse
bijdrage worden aan een in opbouw zijnd
wereldomspannend ruimtelijk geodetisch
netwerk? Getuige bedoelde foto, viel de keuze
op de repetitiecirkel, één van de topstukken uit
de collectie, tegenwoordig onder nummer
2000106 vermeld in de catalogus van het
Techniek Museum in Delft.
Een zeer toepasselijke keuze, want evenals in
1974 satellietwaarnemingen grensverleggend
waren in de geodesie, was twee eeuwen
daarvóór de repetitiecirkel - bedacht door de
Franse zeevarende natuurkundige Jean-Charles
Borda (1733-1799) en praktisch vormgegeven
door Étienne Lenoir (1744-1832) - dit voor
nauwkeurige hoekmetingen geweest. Lenoir
gold als de beste Franse instrumentmaker van
zijn tijd en zijn nieuwe product was nauwkeu
riger dan "enig ander instrument dat ooit aan
de geest van de mens is ontsproten".
profdr.ir. LeenAardoom
1 L. Aardoom, De Wanschaff-theodolieten van de Rijksdriehoeksmeting. Vorming en verstrooiing van een 'keurcollectie', in: De
Hollandse Cirkel 2006, p. 38-48
2 T.J. Poelstra, Een nieuwe satellietwaarnemingspost te Kootwijk, in: Ned. Geodetisch Tijdschrift (NGT) 1974, p. 155-162
57
