Varia: astronomische hoekmeetinstrumenten
Varia: 'Hij is aan het landmeten.'
In Horizon, het orgaan
van het Streekmuseum
annex de Volkssterren
wacht van Burgum,
verscheen in nummer
2007-4 een bijdrage van
Henk Nieuwenhuis met
als titel 'Lichtsnelheid
gemeten, de helderheid
en kleuren van sterren'.
Hoewel in dit artikel
Afb. 1. Torquetum niets over hoekmeet-
uit de 16e eeuw instrumenten werd ver
meld, was er toch een
aantal aardige afbeeldingen van astronomische
hoekmeetinstrumenten bijgevoegd. Astrono
mische en geodetische hoekmeetinstrumenetn
hebben gemeenschappelijke wortels en eigen
schappen. Door opname van de afbeeldingen in
dit tijdschrift kunnen lezers van dit wellicht
onbekend instrumentarium kennis nemen. Als
eerste is een zogenaamd 'Torquetum' uit de 16de
eeuw afgebeeld, een wiskundig werktuig om de
beweging van de evenaar boven de gezichts
einder voor te stellen (afb. 1). Verder volgt de af
beelding van een drietal hoekmeetinstrumenten,
waarvan het astrolabium - een sterrenopnemer -
voor velen wel bekend zal zijn (afb. 2).
Zie ook www.streekmuseum-volkssterren-
wachtburgum.nl.
Henk Holsbrink
Afb. 2. Drie oude astronomische meetinstru
menten: een eenvoudig hoekmeetinstrument,
links daaronder een armillairsfeer en rechts
en'an een astrolabium. Een armillairsfeer is
een model van het zonnenstelsel waarin ringen
- armillae in het Latijn - de banen van de
hemellichamen voorstellen.
Sinds 2006 is de webstek spreekwoorden.nl er
duidelijk over. 'Hij is aan het landmeten'
betekent: 'Hij heeft teveel gedronken.'
Een oudere bron voor dit spreekwoord is de
Nieuwe Leidsche Courant van 10 augustus 1935,
net als andere nummers van dat blad nu ook
raadpleegbaar op de webstek leiden.courant.nu.
In juli/augustus 1935 bevatte dit blad een echt
informatieve serie - ook over fotogrammetrie -
onder de titel 'Met den landmeter op stap'.
Slotaflevering VIII bevat deze passage:
Maar waar is meneer Hoek nu gebleven?
- Als hij maar niet aan het landmeten is!
- Hoe bedoelt U dat?
- Wel, als iemand vroeger niet al te stex'ig op zijn
beenen liep, omdat hij te veel gedronken had,
zei men: hij is aan het landmeten! Uw voorgan
gers hadden geen goeden naam op dat gebied!
Dat heb ik wel meer gehoord, er zal wel wat
van waar zijn. Er werd wel beweerd, dat er-
meer waren, die een kurketrekker dan die een
duimstok bij zich hadden."
Wie is een nog oudere bron voor dit spreek
woord bekend?
Adri den Boer
74
