De Mark IX kwam kort voor 1940 in productie
en werd eind 1942 alweer door een nieuwere
versie, de IXA, vervangen.
Voordat het toestel aan boord van de bommen
werper kwam, moest eerst de indexcorrectie
bepaald worden, omdat dit door kimduiking en
astronomische refractie aan boord niet
mogelijk was. Bij aflevering en inspectie van
het toestel werd deze correctie bepaald en
genoteerd op het kistje. Bij mijn toestel viel de
nullijn 19' onder het horizontale vlak en moest
ik bij het meten gebruik maken van de -10° op
de schaal bij knop 13, waarmee gelijk de
aanwezigheid van de -10° verklaard is. Dit is
een forse correctie, normaal was dit 1 a 2
minuten, ouderdom komt met gebreken, zoals
u ziet.
Extra informatie
Tijdens de tweede wereldoorlog en de jaren
daarna werd het overbruggen van grote
afstanden met het vliegtuig steeds intensiever.
Dit had tot gevolg, dat er betere methodes en
instrumenten werden ontwikkeld om de lange
afstandnavigatie te ondersteunen. Om dit
proces te illustreren volgen hierna drie
verhalen van mensen met een groot aantal
airmiles achter de rug.
Een oudere medewerker van het museumpark
"Bevrijdende Vleugels" te Best2 heeft voor mij
enkele wetenswaardigheden uit zijn geheugen
opgediept die betrekking hadden op het vliegen
in de oorlogstijd en die hij had gehoord en
gezien. Omdat hij niet zelf had genavigeerd,
Uit: A. VIRU LI ca. 19492
Boven landen en zeeën flonkeren in de nacht
boven de wolken de sterren en geven de
navigator (ook op de grootste afstand van
radio-stations of wanneer storingen radio
ontvangst onmogelijk maken) een nauwkeu
rige positiebepaling.
Wie zich indenkt, op wat voor wonderlijke
manier zo'n sterrebestek tot stand komt, moet
wel even verbaasd zijn over de mogelijkheden
van dat toverdoosje dat sextant heet en waar
mee de sterrennavigatie geschiedt. Want
daarbij gaat het er toch maar om, om in een
oogwenk een gevolgtrekking te maken, uit
een samenspel van de meest ingewikkelde
bewegingen. In twintig minuten kunnen alle
metingen verricht, alle berekeningen
gemaakt, alle constructies op de kaart
gebracht en alle conclusies getrokken zijn!
En in welke ingewikkelde omstandigheden
moet zo'n bestek nu gemaakt worden? Men
stelle zich voor:
De aarde draait om haar as in 24 uur. De
aarde draait om de zon in 365 dagen. De zon
is op weg in de richting van de ster Vega met
een snelheid van 20 km. per seconde. Alle
sterren van de Melkweg, dus ook de zon,
maken een enorme cirkel rond een onzicht
baar punt. En over de schaduwhelft van die
aarde, die aldus een viervoudig ingewikkelde,
enorm snelle beweging maakt, schiet een met
haar atmosfeer meedraaiend vliegtuig met
een vaart van 400 km. per uur, terwijl de
wind het nog doet afdrijven en alleen een
wankel kompasnaaldje een magnetisch
Noorden aanwijst, dat nog niet eens in het
ware Noorden ligt. Kan dat ooit goed gaan?
Kan dat vliegtuig ooit zijn bestemming
vinden? Wie zou zo gek zijn om zich daaraan
toe te vertrouwen?
Iedere vakman weet dat hij dat veilig doen
kan - al is het wonder daardoor niet minder
een wonder. Want achtereenvolgens richt hij
zijn sextant naar een maan, die nog eens met
een extra rare beweging om de aarde draait of
naar een paar miljoen kilometers in de Melk
weg verwijderde zonnen, kijkt op zijn
chronometer, meet hun hoogte boven een snel
wentelende horizon, bladert in een paar
boeken en hokus, pokus, pilatus, pas! - tot op
drie of vier kilometer nauwkeurig weet hij
precies waar het vliegtuig zich bevindt. Het
lijkt een duivelskunst. Maar iedere jongen die
de 3-jarige H.B.S. achter zich heeft, kan het
in een week leren!
91
2 www.wingsofliberation.nl
2 A.Viruly, Kleurenvlucht, Uitgave Douwe Egberts N.V. Joure en Utrecht z.j., ca.1949, p. 60
