Kollsman periscoop-sextant, navigerend
overdag "Running down the sunline" en een
nachtvlucht met een zelfgetekende kaart van
Dakar naar Santiago de Chile dwars over de
Matto Grosso.
De "Running down the suneline"-methode kan
als volgt uitgelegd worden:
Per schot op een hemellichaam (zon, maan,
sterren en planeten) kun je maar één positielijn
krijgen. Je hebt er minimaal twee, maar nor
maal drie, nodig om een deugdelijk snijpunt
als positie te krijgen. Dus dat gaat alleen
's nachts, als je niet in de wolken vliegt of
turbulentie hebt. Overdag is er alleen de zon,
soms een planeet, maar die staat vaak dicht bij
de zon, zodat het snijpunt van die twee lijnen te
ongunstig is om een bruikbare positie te
bepalen. Dus bij daglicht gaat het navigeren
niet, tenzij met "Running down the sunline",
een kunstje waarmee je voor het vertrek uitre
kent waar de zon zou moeten staan als je op je
koerslijn zit en ook de grondsnelheid actueel
klopt met de berekende en je start niet ver
traagd is. Je kunt dan met de sextant de
berekende gegevens checken en al of nietje
koers bijstellen. Dit vooraf berekenen is
moeilijk en zeer tijdrovend, drie tot vier uur
bovenop de normale flightplanning. Weinigen
kunnen het, nog minder durven er dan ook mee
te gaan vliegen, want als er een fout in zit, heb
je het gehad! In de oorlog zochten ze er eiland
jes in de Pacific mee op, maar de jongens die
er voorbij vlogen hebben nooit hun verhaal
verteld, want die eindigden tussen de haaien!"
Op de vraag welke tabellenboeken werden
gebruikt om de geschoten hoogten om te
rekenen naar de geografische coördinaten,
luidde zijn antwoord:
"De tabellenboeken werden door de
Amerikanen (Luchtmacht en Navy) en door de
Engelse Hydrografische Dienst uitgegeven.
Het waren dikke boeken en ze werden gebruikt
in combinatie met de Air Almanac. De grote
boeken bij de KLM heetten HO 249, volume I,
IT en III. HO stond voor Hydrografie Office.
De Engelse en de Amerikaanse versie was een
gezamenlijke uitgave. Hetzelfde gold voor de
Air Almanac, die werd uitgegeven door Her
Majesty's Stationery Office in Londen of de
United States Naval Observatory in
Washington. Op de Air Almanac staat op de
cover een plaatje van een man met een oude
houten Jacobsstaf en het onderschrift - Man is
not lost - Tot zo ver capt. Hans Kok.
"Man is not lost", lijkt mij een mooie opsteker
voor de mensen die het meten een warm hart
toedragen.
De instrumentmaker
In 2003 was een historisch onderzoek gaande
naar de instrumentmakerij van de Hughes,
Hieruit blijkt, dat na een voorgeschiedenis van
anderhalve eeuw in 1903 "Henri Hughes son
Ltd." rechtspersoonlijkheid werd verleend. Zij
vervaardigden chronometers en wetenschappe
lijke instrumenten. In 1923 raakte de firma in
een stroomversnelling, toen zij voor het eerst
een echolood-apparaat op de markt brachten.
In 1935 nam een andere instrumentmaker, "S.
Smith Son Ltd.", een economisch belang in
de Hughes en ontstond een nauw samenwer
kingsverband tot 1941Ten gevolge van de
bombardementen in dat jaar, die grote delen
van Londen in de as legden, werd de plaatsing
van de instrumentfabrieken meer gespreid. Er
ontstond noodgedwongen een samenwerkings
verband met nog een instrumentmakerij uit
Glasgow, "Kelvin, Bottomley Baird Ltd."
Na de oorlog, en wel in 1947, werden de
samenwerkingsverbanden deels opgenomen in
"Keivin Hughes Ltd." Deze firma hield in
1966 op te bestaan.
Aanvullende opmerkingen
De mededelingen van de museummedewerker
hebben betrekking op de beginperiode van de
Tweede Wereldoorlog. Omdat het Engelse
leger in 1940 niet voorbereid was op de oorlog,
moesten de militairen in recordsnelheid
worden opgeleid om de door de Amerikanen
geleverde vliegtuigen te bemannen. Alleen de
allernoodzakelijkste kennis werd in de oplei
ding verwerkt. Zo werden de besten van de
opgeleide boordwerktuigkundigen eruit gepikt
om zich de summiere navigatiekennis eigen te
maken en de Mark IX met het 6 schots telwerk
te hanteren, waarbij voor ieder schot het
hemellichaam opnieuw in de bel gebracht
moest worden. Dit was een moeizaam karwei,
omdat de ster maar een speldenprikje is in het
beeld van de sextant en je je telkens afvraagt,
of je wel dezelfde ster te pakken hebt.
93
