formaat van het boekje is 13,0 x 19,6 cm, heeft
35 bladzijden tekst, achterin zijn zes uitklapbare
platen, variërend van 19,6 x 32,0 cm tot
19,6 x 34,0 cm. Al jaren probeer ik er achter te
komen wat dit voor een instrumentje geweest
mag zijn, maar de Franse taal blijft nog steeds
een raadsel voor mij. Jaren geleden heb ik mijn
geheime wapen ingezet, dhr. H. C. Pouls, erg
deskundig in wat er ooit aan landmeetkundige
instrumenten is gemaakt, maar zelfs hij kende
noch het oorspronkelijke instrument van
Gelinsky, noch de door Dasnoy verbeterde
versie. In zijn brief van 23 januari 1996 geeft hij
een voorzet voor een Nederlandse naam, nl.
rekentransporteur. Ook met dit instrument
worden percelen getransformeerd (afb. 18).
Pouls vermoedt dat de lengte van het instru
ment 25,5 cm is, dus net iets langer dan de
hier behandelde transformateurs. Ook dit
instrument heeft een beweegbare arm AEEE,
met als scharnierpunt A, maar deze arm is in
tegenstelling tot de transformateurs wel van
een schaalverdeling voorzien. Zoals te zien is,
is er een gradenboog aangebracht, die ook het
punt A als middelpunt heeft, waardoor dit
inderdaad een transporteur is. Hiermee konden
de in het terrein met een hoekmeetinstrument
gemeten hoeken op de kaart worden getekend.
Ik citeer nu een gedeelte uit het slot van zijn
brief, waarin hij een van de voorbeelden uit het
boekje beschrijft: "Eerst wordt het vierkant
ABCD getransformeerd in een driehoek EBC
en dan wordt met behulp van het instrument
het oppervlak bepaald." Verder schrijft hij: "In
het boek van E. Barenbroek "Beginselen van
de Werkdadige Meetkunst", Groningen 1867,
nieuwe uitgaaf 1871, wordt een transforma
teur besproken voor het transformeren van
figuren. Op praktisch gelijke wijze gebeurt dat
met het hierboven behandelde instrument."
Deze laatste opmerkingen maakten mij attent
op wat mijn eigen instrumentje nu wel was,
namelijk een transformateur.
We kunnen concluderen dat er in ons land in
ieder geval bij het Kadaster enkele tientallen
jaren gewerkt werd met de transformateur, en
dat ook in bijvoorbeeld Duitsland en België
dergelijke instrumenten werden gebruikt. Het
instrument is waarschijnlijk later verdrongen
door de planimeter.
5085. Transformateur ten gebruike hij het berekenen der
inhoudsgrootten van percelen. Aan de landmeters en
aspirantlandmeters is aanbevolen om bij het bereke
nen van de grootten van nieuwe percelen, welke
door kromme of een aantal kleine regte lijnen zijn
begrensd, die percelen op het kadastrale plan of de
hulpkaart, met behulp van evengenoemd werktuig
te herleiden tot regelmatige figuren van een beperkt
aantal zijden. Resvan 21 Maart 1867, n°. 77).
Afb. 19. Scan van de tekst uit het Periodiek Woordenboek (zie bij
voetnoot 2) van de samenvatting van de resolutie over de transformateur.
Het Periodiek Woordenboek is o.a. aanwezig bij het Kadaster Museum in
Arnhem. De originele resolutie is daar niet te vinden, en deze is ook niet
aanwezig bij het Belasting Museum in Rotterdam.
104
