Krayenhoff en de wereldwijde driehoeksmetingen
der Batavifcben Re'pub'lik
Afb. 1. Titelpagina van Kmyenhoffs
"Batavische Vermessungen
In eerdere publicaties heb ik uiteengezet hoe
lokale driehoeksnetten tot grote continentale
netten verbonden werden, die vervolgens weer
chronometrisch tot een wereldomvattend
driehoeksnet geconstrueerd werden. De grond
slag van dit alles waren astronomische plaats
bepalingen, uitgevoerd door overheidsfunctio
narissen, met geijkte instrumenten en op elkaar
afgestemde rekenmethodieken. Overheden
publiceerden hun basispunten en astronomen
en wiskundigen berekenden hiermee de vorm
en afmetingen van de aardbol, in literatuur
sinds 1800 geoïde genoemd (een op
gemiddelde zeehoogte gelegen niveauvlak).
Samengevat kan men zeggen dat er in de 19C'C
eeuw steeds nauwkeuriger en vanaf 1820
wereldwijd gecoördineerd door de Royal
Astronomical Society (RAS), gemeten en
gerekend werd. De coördinators bij dit proces
waren astronomen, lid van hun nationale
Lengtegraadcommissie en tevens lid van de
RAS.
De geodeten en de hydrografen (landmacht
ingenieurs en marine-officieren) hadden de
leiding bij de veldmetingen. Zij hadden een
opleiding op ingenieursniveau, waardoor hun
publicaties in de pas liepen met die van de
toonaangevende Britse, Franse en Spaanse
Lengtegraadcommissies. Het resultaat van al
dit noeste meet- en rekenwerk waren op een
gemeenschappelijke meetbasis (de geoïde)
geconstrueerde, steeds nauwkeuriger wordende
geo- en hydrografische kaarten.
Om maar met de deur in huis te vallen: onze
landgenoot C.R.T. Krayenhoff (1758-1840)
speelde voor Nederland, in het hierboven
geschetste proces, een sleutelrol. Kortheids
halve zou ik hem willen kenschetsen als de
grondlegger van de Nederlandse practische
geodesie.1
De wetenschappelijke leiding van alle drie
hoeksmetingen in Nederland (en tot 1830 het
huidige België) lag, tijdens Krayenhoffs
metingen, bij de voorzitter van de Lengte
graadcommissie, de astronoom J.H. van
Swinden 1746-1823).2
Door Wilfried Uitterhoeve is het proefschrift
Jeroen Mohrmann
Über die
trigonometrifche Vermeflung
Oberlt-LieuccnmtDirector dpr Fomfïcationen u. Infpector
der Lande» WaiTerwexko
C. R> T. K r a y e n h off.
Freyherrn kon ZACH>
H. S* G. Obevlten und Director der Sternwarte Secberg
bey Gotha.
Aal dajfau Monad. Carrafponiam. tut Bufordarung dar Erd*
und Himmellkunda t FEBR AJi - Stütkg xQo4
he/bndart uVgadrufkl,)
1 Al eeuwen, vanaf W. Snellius (1591-1626) werd er op wetenschappelijk niveau gepubliceerd over het ingenieursvak geodesie
vandaar dat ik Krayenhoff hier typeer als de grondlegger van de practische geodesie in Nederland.
2 De Universiteitsbibliotheek Leiden heeft nog enkele brieven van Krayenhoff aan Van Swinden waarin hij zijn metingen aanbood
voor verificatie door Van Swinden als voorzitter van de Lengtegraadcommissie.
142
