III. HOLLANDE ET BELGIQTJE.
Ajb. 6. Connaissance des Temps 1838, een deel van de primaire punten, berekend door
C.R. T. Krayenhoff, door onze Lengtegraadcommissie ge\>erifïeerd en verbolgens van overheids
wege gepubliceerd. Kolom 4 geeft de absolute tijd voor ieder basispunt.
Niet alleen over het land werden van sterren
wacht tot sterrenwacht metingen verricht, ook
over het water, om (ei)landen of continenten
met elkaar te verbinden, werd gemeten. Dit
waren zogeheten chronometerreizen. Aan
boord werden tientallen geijkte chronometers
meegenomen, waarmee de astronomische
ofwel absolute tijd vastgesteld kon worden. De
astronomische tijd was tevens de maat voor de
lengtegraad. Bij de opgave van de lengtegraad
van een basispunten werd, bij ieder punt in een
eigen kolom, de absolute tijd weergegeven. Zie
afb. 2 en 6, de absolute tijd staat bij ieder
basispunt aangegeven.
Voor de triangulatie van Nederland was de
chronometerreis van J.L. Tiarks (zie tabel 1)
van belang, omdat hiermee in het Noorden
Oostfriesland - met de sterrenwacht Altona -
via Helgoland met de sterrenwacht van
Greenwich gekoppeld werd. Met deze
metingen kon vervolgens de Britse marine-
officier/hydrograaf captain William Hewlett
een voor heel West-Europa belangrijke kaart
construeren: Northsea, from Dover and Calais
to Orfordness and Scheveningen (1831-1840).
In deze kaart waren alle door Nederlandse
hydrografen J.C. Rijk, S.J. Keuchenius, A. Van
Rhijn en G.A. Tindal uitgevoerde metingen
geïncorporeerd.11
Om het triangulatieverhaal compleet te krijgen
ben ik in een dozijn eerdere publicaties al
systematisch van West-Indië, Amerika,
Australië, China en Japan naar de Indische-
Archipel en via Brits-Indië weer naar huis
gereisd. De onderstaande conclusies zijn een
logisch vervolg op deze wereldreis.
Alost
Amsterdam (cl. dci'Ouest]
Anvers
Aardciïibnrg
Bcrg-op-Zoom
5a°37' 55"
5o.56.18
5a.22 3o
5ii3.14
5i.16.24
5i.58.46
5o 42.17
5i.29.41
52.29.11
2024' 54" E.
1,41.58
2.02.54
2. 3.55
r. 6.43
3.34.30
1,a5. 4
1.26.17
i.57. 9
2rf).23
o* 9' 40"
0. '6 48
0.10.12
0. 8.t6
0. 4.37
0. r4-r8
0. 5.4o
0. 5.45
0. 7.49
0. 9.18
Krayenhoff.
Cassini. 1789,326,
Krayenhoff.
Idem.
Idem,
Idem.
Idem.
Cassini. 1789.326.
Krayenhoff.
Idem.
Bodegraven
Bois-le-Duc (gr. églisc).
Bommel
Breda
Bviellc (clochcr) feu fix.
Bruxellcs
Docsbourg
Delft
5a. 5.12
5r.4t.18
5t.48.47
5i,35.22
51.54.u
5iia.3o
5o.5o.5p
02. o.56
2.24.30
2.58.22
2.55. T
2.26.23
r.49.36
0.53.20
2. 2. 0
3.47.55
2. r.or
3.49.13
0. 9.38
0.1r.53
0.11.40
0. 9.46
0. 7.18
0. 3.33
0. 8. 8
0.l5.T2
0. 8. 6
0.i5.17
Idem.
Idem,
Idem.
Krayenhoff.
Idem.
Idem.
Cassini. 1789. iS36.
Krayenhoff.
Idem.
Idem.
Dixmude
Domburg
[Ënkuysen.
or. 2. 3
5r.33.5r
02.42.16
03 r41
1. 9.38
2192.8
2.57.28
0. 2. 7
0. 4.39
0. 9.18
0. n.5o
Idem,
Idem.
Idem.
Idem.
11 Anoniem, Nautical Magazine 11 (1842), p. 289-291
149