Afb. 2. Beide equerres in hun originele doosjes.
Hei handvat van het Franse instrument dient
eerst losgeschroefd en vervolgens door het gat
aan de bovenzijde vastgeschroefd te worden
alvorens het in het doosje past.
In mijn bescheiden collectie landmeetboeken
kom ik de pantometer al meteen in mijn oudste
Nederlandstalige exemplaar tegen (Zwiers,
1904). Het tweede hoofdstuk opent met het
equerre - het niet draaibare exemplaar weltever
staan - gevolgd door een drietal '...equerres
[die] bestaan uit een cilindervormige trommel,
waarvan de bovenhelft kan draaien... [en zij]
worden ook welpantometers genoemd.'10 Dus
hoewel liet instrument tot de equerres gerekend
werd, is het dankzij de naam pantometer daar
van te onderscheiden en zo werd het instrument
over het algemeen dan ook genoemd. We
vinden het instrument regelmatig terug in
Nederlandstalige landmeetkundige werken tot
ten minste 1966. In 1940 noemt Struyk het nog
een 'precisie-equerre' ,n terwijl Muller en
Schefifer als eersten in 1948 aangeven dat het
instrument '...onaangenaam [is] in het gebruik,
daar met het draaien van de tweede trommel de
eerste gemakkelijk meegaat' ,12 gevolgd door
'Het instrument is dan ook als geheel verouderd
te beschouwenEen alternatief werd meteen
geboden: de prismatrommel van Decher, welke
bestond uit '...tweeprisma's van Bauernfeind
Afb. 3. B-graaf van Kern en spiegelpantometer
van Ahrin (uit: Sluis, A.M. Praktisch land
meten, waterpassen en uitzetten, derde druk,
tweede oplage, Culemborg, 1991)
boven elkaarwaarvan het ene ten opzichte
van het andere kan draaien13 Muller en
Scheffer geven aan dat dit draaien veel gemak
kelijker gaat dan bij de pantometer en dat - door
gebruik te maken van prisma's - het bezwaar
van de paardenharen vizieren kwam te
vervallen. Deze paardenharen vizierdraden
waren namelijk zó dik, '...dat reeds op niet zeer
grote afstand een behoorlijk dikke stok er
achter schuilgaat, waardoor het "samenvallen
dus niet erg nauwkeurig is te constateren ',14
Fin-6.1 B-graaJ KernFig. 6.2 Vast W zeiten bo-
genspiegel Ahrin)
10 Zwiers, L., Beknopte Handleiding voor het Landmeten en Waterpassen (Amsterdam, 1904), pp. 6-7
11 Struyk, H.J., Landmeten en Waterpassen. Studieboek voor het middelbaar technisch onderwijs en voor de practijk.... Met 181
tekeningen en foto's. (Amsterdam, 1940), p. 17
1 2 Muller, J.A., Scheffer, A. Landmeten en Waterpassen, Leerboek ten dienste van het Middelbaar Technische Onderwijs en voor
zelfstudie (Haarlem, 1948), p.140
13 Ibid. Bauerrfeird-prisma's zijn in doorsnee gelijkbenige driezijdige prisma's, waarbij de gelijke zijden een hoek van 90 graden
met elkaar maken.
14 Idem, p. 43
152
